Abstract:
حرم امامزاده حمزه (ع) بخشی از مجموعه حضرت عبدالعظیم(ع) در شهرری، دارای گنجینهای از تزئینات نظیر کتیبهنگاری است که علاوه بر محتوای مذهبی، بهدلیل شیوه متفاوت اجرای خط بر روی کاغذ، اسنادی مهم در جهت مطالعه روند تحولات قلم نستعلیق محسوب میشوند. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانهای ـ میدانی و روش مشاهدهای ـ توصیفی و تحلیلی به این پرسش پاسخ داد که خوشنویسی کتیبههای کاغذی به قلم نستعلیق «محمدابراهیم طهرانی» در حرم امامزاده حمزه (ع) از چه ویژگیهای شکلی برخوردار هستند؟ نتایج بررسیها نشان داد کتیبههای مذکور از نظر اجرایی علاوه بر ویژگیهای سبک دوره دوم قاجار بهعنوان پیش درآمد سبک دوره سوم مانند تغییر مختصات و انسجام نسبی در شاکله حروف و کلمات؛ برخی ویژگیهای شیوه خوشنویسی صفوی نظیر پیوستگی برخی مفردات به حرف «ه» را نیز داشت. این کتیبهها با محتوای دوگانه مدح بزرگان دینی و شاهانه، بهدلیل اجرای مستقیم توسط کاتب در بررسی تحولات خوشنویسی حائز اهمیت بود.
Machine summary:
اين پژوهش با استفاده از منابع كتابخانهاي ـ ميداني و روش مشاهدهاي ـ توصيفي و تحليلي به اين پرسش پاسخ داد كه خوشنويسيِ كتيبههاي كاغذي به قلم نستعليق «محمدابراهيم طهراني» در حرم امامزاده حمزه× از چه ويژگيهاي شكلي برخوردار هستند؟ نتايج بررسيها نشان داد كتيبههاي مذكور از نظر اجرايي علاوه بر ويژگيهاي سبك دوره دوم قاجار بهعنوان پيش درآمد سبك دوره سوم مانند تغيير مختصات و انسجام نسبي در شاكله حروف و كلمات؛ برخي ويژگيهاي شيوه خوشنويسي صفوي نظير پيوستگي برخي مفردات به حرف «ه» را نيز داشت.
در ارتباط با معرفي ميرزاعمو و كتيبههاي وي، مهدي مكينژاد (1390) مقالهاي را با عنوان «خوشنويسان قاجار، معرفي و بررسي آثار استاد محمدابراهيم طهراني (ميرزاعمو)» به قلم تحرير درآورده است كه در آن به معرفي مختصر محمدابراهيم طهراني بهعنوان خوشنويس قاجاري و همچنين تعدادي از كتيبههاي رقمدار و منتسب به وي موجود در امامزاده حمزه×، امامزاده طاهر×، حرم حضرت معصومه÷ و ساير بناها پرداخته، اما ريختشناسي، تركيببندي و ساختار شكلي قلم نستعليق در كتيبههاي كاغذي بناي امامزاده حمزه× مبحث مورد توجه اين پژوهشگر نبوده است.
در پژوهش حاضر، كتيبههاي كاغذي زير گنبد و نصب شده بر ديوار بقعه امامزاده حمزه×، بهسبب ارتباط مستقيم با فضاي معماري و پيروي از يك الگوي واحد و نظامي خاص در نوع نگارش، همچنين امكان تحليل شكلي و دقيق شيوه كتابتِ قلم نستعليق و توجه كمترِ پژوهشگران به اين نوع از كتيبهها، بهعنوان جامعه آماري انتخاب شدهاند.