Abstract:
فقه بهعنوان یک دانش نقلی ـ وحیانی که متکفل رفتار مکلفین است، به بررسی هنجارهای فردی و اجتماعی میپردازد. البته این دانش، علاوه بر کتاب و سنت، از عقل و اجماع هم استفاده میکند، به علاوه فقه شیعه یک فقه فعال، مطابق با شرایط و زمینههای اجتماعی و تابع زمان و مکان است، ازاینرو توان پاسخگویی نیازهای متغیر افراد و جوامع را دارد. این تبعیت، بهمعنای نادیده گرفتن ثابتات احکام الهی و عرفیسازی نیست. بلکه ازآنجاییکه احکام الهی موضوع محور میباشند، همچنانکه استحاله یا رفع مانع یا حصول شرط در مسیر زمان، پدیدهها را یا از وضعیت یک حکم فقهی خارج میکند، یا زیرمجموعه یک حکم فقهی قرار میدهد. ازاینرو، در موضوعات اجتماعی فهم چنین تغییرات سختتر شده، منجر به تحجر و تصلب بر ظاهر میشود. پس از انقلاب اسلامی و فعال شدن فقه در عرصههای اجتماعی، ضرورت دارد که تاثیر جامعه بر فقه بررسی شود. اهمیت مکتب فقهی امام خمینی ره، به این است که ایشان با توجه دادن به عنصر زمان، مکان و مصلحت که عامل تغییر در اجتهادند، به تاثیر شرایط اجتماعی در فهم موضوع، تعیین مصادیق موضوع و احکام فقهی اهتمام داشتهاند.
Machine summary:
اهمیت مکتب فقهی امام خمینی(، به این است که ایشان با توجه دادن به عنصر زمان، مکان و مصلحت که عامل تغییر در اجتهادند، به تأثیر شرایط اجتماعی در فهم موضوع، تعیین مصادیق موضوع و احکام فقهی اهتمام داشتهاند.
ازاینرو، امام خمینی( از جمله فقهایی است که برای فعال نمودن فقه در عرصههای گوناگون اجتماع، علاوه بر نگاه نظاممند به فقه و توسعه مباحث فقه اجتماعی، عناصر دیگری نظیر زمان، مکان و مصلحت را در روش اجتهادی خود برای فهم موضوع و حکم فقهی مطرح نمودهاند.
بنابراین، کار امام این بود که کاربرد این مسئله را از یخ و آب در بیابان بیرون آورده و در تمام مسائل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جاری کردند؛ یعنی این مسئله منحصر به مورد خاصی که در کتاب تجارت و بیع ذکر شده نیست، بلکه در سراسر فقه ممکن است کاربرد داشته باشد.
«فقه اجتماعی» عبارت است از: آن دسته از مسائل اجتماعی و فقهی جدید که از درون جامعه و اجتماع متولد میشود و فقیه باید بر اساس اجتهاد و استنباط فقهی، پاسخی متناسب با شرایط زمان و مکان ارائه کند.
با توجه به مؤلفههای آرای امام خمینی( از قبیل توجه به اهمیت اداره جامعه توسط فقیه و پاسخگویی فقه به نیازهای اجتماعی جامعه و توجه به حکومت اسلامی و اینکه حکومت، فلسفة عملی فقه شمرده شده و با توجه به فقه حکومتی در اندیشه امام، میتوان گفت: فهم امام خمینی( از قاعده «لاضرر» و مسئلة «خرید و فروش اسلحه به کفار»، از این مؤلفهها و زمینههای اجتماعی نشئت گرفته است.