Abstract:
بسیاری از صاحبنظران چون علامه قزوینی» فروزانفر» خزائلی و... دستمایه
اندیشههای سعدی را در آثار شاعران عرب جستجو کردهاند. حسینعلی محفوظ
در تحقیق مفصلّی مدعی است که سعدی بنمایههای فکر و اندیشه خود را از
مضامین شاعران عرب بهویژه متنبی گرفته است. در این گیرودار مدافعان
سعدی با طرح مسایلی چون توارد؛ طبعآزمایی و برشمردن انگیزههای انسانی
و عالی و نیز معانی ارجمند و... در آثار سعدی, به دفاع از شیخ شیراز
پرداختهاند. شیوه این مقاله از لونی دیگر استء زیرا با ورق زدن تاریخ به زمانی
عقبتر از عهد عباسی, در جستجوی مضامین فکری گلستان سعدی در فرهنگ
باستانی ایران هستیم. در این تحقیق با ارائه بیش از ۶۰ شاهد که در پژوهشهای
در دسترس و موجود به آنها اشاره نشده, به منزله مشتی از خروار» نشان
میدهیم که اندیشمندان ما به جای ذرهبین انداختن در متون عربی و جستجوی
سرچشمههای مضامین سعدی» اگر دست را سایهبان چشم کنندء بسیاری از
این حکمتها را در فرهنگ ایران باستان خواهند یافت.
Machine summary:
در این تحقیق با ارائه بیش از 40 شاهد که در پژوهشهای در دسترس و موجود به آنها اشاره نشده، به منزله مشتی از خروار، نشان میدهیم که اندیشمندان ما به جای ذرهبین انداختن در متون عربی و جستجوی سرچشمههای مضامین سعدی، اگر دست را سایهبان چشم کنند، بسیاری از این حکمتها را در فرهنگ ایران باستان خواهند یافت.
در این میان مهدی محقق (1366: 179ـ177) در مقدمه مقالة «میزان تأثر سعدی از متنبی»، وجود مضامین مشترک در اندیشههای گویندگان را طبیعی میداند و نشانه چـهار مـضمون از مـضامین سعدی را در فرهنگ باستانی ایران ردیابی کرده است.
2 اما تلاش ما در این مقاله بـه گـونهای دیگـر است؛ زیرا با تکیه بر رخنه فرهنگی ایران باستان در فرهنگ عربی که امری بینیاز از اثـبات اسـت، سر آن داریم که نشان دهیم بسیاری از این مضامین در فرهنگ ایران قبل از اسلام وجود داشته است که نـه تـنها سـعدی، بلکه بسیاری از شاعران عرب، آنها را باواسطه و یا بیواسطه از منابع ایرانی اقتباس کردهاند.
خشونت همراه نرمش درشتی و نرمی بـه هـم در به است چـو فـاصد که جراح و مرهم نه است درشتی نگیرد خردمند پیش نه سـستی که نـاقص کند قدر خویش نه مـر خویشتن را فزونی نهد نه یکباره تن در مذلت دهد (سعدی، 1368: 529) و قال أنوشروان: إن هذا الأمر لا یصـلح له إلا لین فی غیر ضعف و شدة فـی غـیر عـنف (راغب اصفهانی، 1420ق، ج1: 509؛ ابـن قـتیبه، بیتا، ج1: 61): این کار ممکن نیست مـگر بـا نرمشی که از روی ضعف نباشد و سختگیری که از روی خشونت نباشد.