Abstract:
پس از درگذشت حضرت معصومه(ع) در قم این شهر تبدیل به یکی از مهمترین زیارتگاه ها و مراکز شیعی در ایران شد. با رسمی شدن مذهب تشیع در ایران توسط شاه اسماعیل اول، این شهر و حرم مطهّر آن بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت؛ به گونه ای که پس از شاه عباس اول کلیه ی پادشاهان صفوی، حرم مطهر حضرت را به عنوان مدفن خود برگزیدند. این انتخاب باعث شد تا جدای از توجهات سیاسی به این شهر، بناها و آثار ارزشمند معماری نیز بر سایر مفاخر موجود در حرم افزوده شود. این روند در دوره ی قاجار نیز ادامه یافت و با توجه به نزدیکی پایتخت به این شهر، حرم مطهّر، مدفن دو تن از پادشاهان قاجاریه یعنی فتحعلی
شاه و محمدشاه و بسیاری از شاهزادگان و رجال دربار قاجار شد. جدای از عامل نزدیکی پایتخت به این شهر، اختلافات ایران با روسیه و عثمانی در زمان این دو شاه قاجاری باعث شد شاهان مذکور در مرکز ایران در حرم حضرت معصومه، دفن شوند. همچنین م یتوان وجود مقابر ساطین صفوی را یکی از عوامل توجه شاهان مذکور قاجاری به این مکان برشمرد. از آنجا که بررسی و شناسایی مقابر شخصیتهای مهم تاریخی یکی از مباحث مهم تاریخی به شمار میرود، مقاله ی پیش رو بر آن است تا با تکیه و استفاده از منابع ارزشمند تاریخی و تطبیق آنها با مشاهدات میدانی، به شناسایی و بررسی مقابر سلاطین قاجاریه در
قم بپردازد. روش تحقیق در این مقاله به صورت میدانی و کتابخانهای و تطبیق و تحلیل منابع موجود، به خصوص منابع اصلی بوده است. در این تحقیق تاریخی پس از جمع آوری اطلاعات لازم، به سازماندهی اطلاعات و تجزیه و تحلیل و سرانجام استنتاج آنها پرداخته شده است.
Machine summary:
(به تصویر صفحه مراجعه شود) توپوز مرصع در دستان فرشته (به تصویر صفحه مراجعه شود) سنگ قبر فتحعلی شاه در موزه ی آستانه در داخل بقعه سه سنگ نوشته قرار داشته که بر اساس عکسی که در دست داریم یکی از آنها در قسمت جنوب غربی بقعه بوده که هم اکنون از اینجا برداشته شده است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) مقبره ی محمدشاه و سنگ قبرش قبل از انتقال آن به موزه (سعادت، 1977میلادی: ج3/ 44) (به تصویر صفحه مراجعه شود) سنگ قبر محمدشاه در موزه (به تصویر صفحه مراجعه شود)بازوبند های دریای نور و تاجماه و سردوشی های معروف زمرد محمدشاه در این تصویر قابل شناسایی است (به تصویر صفحه مراجعه شود) مقبره ی مهدعلیا و سنگ قبرش قبل از انتقال آن به موزه (سعادت، 1977: ج3/ 43) (به تصویر صفحه مراجعه شود) سنگ قبر مهدعلیا در موزه ی آستانه (به تصویر صفحه مراجعه شود) (به تصویر صفحه مراجعه شود) وضعیت فعلی مقبره ی محمدشاه و مهدعلیا (به تصویر صفحه مراجعه شود) عکس های مربوط به تزئینات سابق مقبره ی مهد علیا (به تصویر صفحه مراجعه شود) (به تصویر صفحه مراجعه شود) نمونه ی نقاشی های پشت شیشه ی مقبره ی محمدشاه، موجود در موزه ی آستانه (به تصویر صفحه مراجعه شود) نقشه ی تاریخی حرم مطهر و موضع بقعه های فتحعلی شاه، محمدشاه و مهدعلیا (راهنمای قم با 64 گراور و یک نقشه، 1317 شمسی) نتیجه پس از بررسی و مطالعه ی اطلاعات تاریخی و تطبیق آن با تغییرات تاریخی صورت گرفته بر مقابر پادشاهان دوره ی قاجاریه در حرم مطهر حضرت معصومه(س)، مشخص می شود که این بخش ها در طول تاریخ شکل گیری خود دچار برخی تغییرات شده اند.