Abstract:
جمهوری اسلامی ایران بر مبنای نظریهای دینی شکل گرفت و قانون اساسی آن نیز بر پایههای مفاهیمی دینی مانند توحید، عدالت، امامت و معاد تدوین شد. از سوی دیگر قانون اساسی بستر تنظیم نهادهای بنیادین و ارزشهای اولین و تضمینکننده آزادیهای شهروندان است. هرچند در نگاه اول قانون اساسی سندی حقوقی محسوب میشود و دارای کارکردهایی از جنس هنجارهای قانونی است، شاهد حضور و بروز آموزههای اخلاقی (که اغلب از جنس آموزههای اخلاقی در دین هستند) در این سند برتر هستیم. این آموزهها هم بهعنوان شروطی برای زمامداران تلقی و هم تحدیدی بر صلاحیت آنان محسوب میشود و هم معیاری برای ارزیابی زمامداری. در این مقاله برآنیم تا با رویکردی اخلاقی، هم به اصل فلسفۀ وجودی قانون اساسی و هم به اصول مندرج در آن نگاهی بیفکنیم و نشان دهیم که آموزههای اخلاقی هم بهطور صریح و هم غیرصریح در قانون اساسی جاری بوده و بهعنوان پشتوانهای در درون آن ساری است و حتی میتوان تفسیری اخلاقی از نهادهایی مانند قانون اساسی و تفکیک قوا بیان کرد.
Machine summary:
ir پیش درآمد قانون اساسی سرسلسلۀ منـابع حقـوقی و مبـین بنیادهـای اساسـی یـک جامعـۀ سیاسـی و تنظیم کنندة نهادهای قدرت و تضمین بخش حقوق و آزادی های شهروندان است که خود را به عنوان مهم ترین متن رسمی یک جامعۀ سیاسی به رخ اسناد و مقررات دیگر می کشاند.
اما آیا واقعا قانون اساسی تنها یک سند حقوقی صرف است یا سندی حقوقی – اخلاقی محسوب میشود؟ آیا آموزه های اخلاقی می تواند در سند قانون اساسی بیایـد؟ آیـا انـدراج اصول اخلاقی در قانون اساسی اصلا امکان پذیر است یا خیر و آیا این انـدراج ، بـه وصـف اخلاقی بودن آن ارزش های اخلاقی آسیب نمی زند؟ این مسئله به ویژه برای نظام جمهـوری اسـلامی ایـران کـه حکـومتی دینـی محسـوب می شود، حیاتی است و باید مناسـبات قـانون اساسـی )بـه عنـوان تبیـین کننـدة سـاختارها و بنیان های اساسی آن ( با اخلاق به ویژه اخلاق ریشه دار در دین مشخص شود.
در این مقاله ابتدا باید پیشینۀ ارتباط میان اخلاق و قانون اساسـی و سـپس کارکردهـای اخلاق در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بررسی شود و خود قانون اساسی به عنـوان سندی برای تحدید قدرت ، علاوه بر اصول مندرج در آن ، ارزیابی خواهد شد.
چنین حکمی که تلاش می کند تلقی انسان بـه عنـوان یـک عامـل اخلاقا آزاد را حقوقی کند، نتیجۀ ناگزیر کرامت انسانی به عنوان یکی از پایه های نظام است ؛ اخلاق در سنت اساسی جمهوری اسلامی اخلاق در آیینۀ مشروح مذاکرات قانون اساسی اخلاق در مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسـی، بسـامد زیـادی داشـته اسـت .