Abstract:
قرآن کریم در آیاتی نظیر: «انّ الی ربّک الرّجعی«(علق:8)؛ و«الا الی اللّـه تصیر الامور« (شوری:53) خداوند را غایت حرکت کلی جهان و صیرورت خاص انسان معرفی کرده و بدیهی است حرکت به سمت هیچ غایتی، بدون معرفت و شناخت، انسان را به مقصد نهایی رهنمون نمیسازد؛ بنابراین حرکت تکاملی انسان در نظام تربیت توحیدی، باید عالمانه و متفکرانه باشد تا انسان بتواند به مراتبی از حیات طیّبه موعود در قرآن کریم دستیابد. این حرکت طبعا از منظر کتاب آسمانی، دارای تحلیل و تفسیری ویژه وبرخاسته از جهانبینی الهی است که از مبانی معرفتشناختی تربیت سکولار، مانند مبانی پوزیتیویسم، داروینیسم و اومانیسم، تجربهمدار، بریده از وحی و انسان ¬محور، جدا و متفاوت است. این مقاله با رویکرد تحلیلی توصیفی به مهمترین مبانی معرفتشناختی تربیت توحیدی،) شامل امکان، منابع و ابزار و موانع شناخت) با استناد به آیات قرآن کریم پرداخته است. براساس یافتههای این پژوهش، از منظر قرآنکریم، چون انسان از ظرفیت نامحدود معرفتی و علمی برخوردار است، پس امکان کسب معرفت برای وی قطعی و تردیدناپذیر است. برخلاف مکاتب فلسفی غرب، قرآن ابزار و منابع گوناگونی مانند حواس، عقل، شهود، وحی و الهام را برای دستیابی انسان به انواع معرفت به رسمیت شناخته است. درمنظومة تربیتی این کتاب آسمانی، ضمن تبیین موانع معرفت، استقرار نظام جامع تربیت توحیدی و صیرورت انسان به سوی حیات طیبه، مستلزم توجهبه همه ابزارهای معرفت با حفظ مراتب آنها است. مهمترین ثمره این بحث، چگونگی کسب علم یقینی و معرفت ریشهدار، در راستای نقش محوری آن در تحقق معرفت حق است.
The God has been claimed as the goal of the universe trend in verses of Holy Quran like: “Indeed your lord is retaining.” (Alaq-8) and “Surely to Allah all things return.” (Shawra-53). And obviously, a movement without any Goal, Knowledge and Recognition, will never guide human to final destination. Thus, the evolutionary Movement of human, through monotheistic pedagogy system, has to be wisely and thinkfully for the human to achieve some levels of the good life, promised in holy Quran. Surely this movement has its own especial interpretation and analysis, generated from divine worldview that defers from epistemological fundaments of secular pedagogy such as experimental positivism, revelation-free Darwinism and humanism. Present paper studied the most critical epistemological fundaments of monotheistic pedagogy (consisting possibility, resources and restraints), through a descriptive analysis procedure, based on Holy Quran verses. According to result of this study, since human has unlimited epistemic and scientific capabilities from Holy Quran point of view, thus, possibility of attaining knowledge is certain for him. Unlike western Philosophy schools, Quran has recognized various tools and resources such as senses, wisdom, intuition, revelation and inspiration for the human to attain various types of knowledge. Within the pedagogical system of this Holy book, beside the determination of knowledge restraints, establishment of a monotheistic pedagogy comprehensive system and escort of human towards a good life is depended the on consideration of all epistemological tools, regarding to their levels. The most crucial result of this discussion is certain science attainment, and deep knowledge, considering its major role in realization of right knowledge.
Machine summary:
به اعتقاد جزمی صادق و ثابت، یقین گفته میشود( طوسی،1375، ج 1، ص 34- 341 )با توجه به تعریف شناخت یقینی، فیلسوفان و دانشمندان مسلمان براین باور هستند که نه تنها دستیابی به معرفت و شناخت یقینی، یعنی شناختهایی مطلق، ثابت و صادق که همواره صحیح، غیر قابل تغییر و مطابق با واقع هستند، برای انسان ممکن هست بلکه چنین اموری به وقوع هم پیوسته و ما معرفتهای یقینی بسیاری در ساحت معرفتهای غیردینی و ساحت معرفتهای دینی داریم(مطهری، 1368، ص 17- 34؛ مصباح یزدی،1383، ج 1، ص 147؛ 144) بنابراین، امکان تحقق دانشهای یقینی از منابع مختلف (تجربه، وحی و عقل) بدیهی و تردیدناپذیر و تجربه شده است؛ و نسبی گرایی کلی و نفی هر گونه شناخت مطلق، ثبات دائمی دانشها و ناتوانایی انسان در شناخت واقع، پنداری باطل و ادعایی بیپایه و بی اساس است.
شگفت اینکه بیش ازهزار سال پیش درمیان فرقههای کلامی همانند این دیدگاه شکل گرفته است، در میان اهل سنت، اشاعره واهل حدیث که در رأس آنان حنابله قرار دارند، هرگونه کاوش و ژرف اندیشی وتجزیه وتحلیل درمسائل ماورای طبیعی قرآن را ناروا شمرده و معتقد بودند وظایف دینی راباید ازروی تعبد انجام داد نه بااستناد به دلایل عقلی، احمدبنحنبل جملهای را به پیامبرنسبت داده است: (علیکم بدین العجائز(، درمسائل دینی بایدبه شیوه پیره زنان عمل کرد(مبلغ، 1378، ص129-130) قـرآن کـریم بر خلاف دیدگاه حسیون، به معرفی سایر منابع و ابزار برای شناخت مقولات غیرحسی پرداخته و حواس پنجگانه را یکی از منابع چندگانه معرفت برشمرده است و بهرهگیری از حواس در کسب پارهای از معارف و شناختها را مورد تأکید قرار میدهد.