Abstract:
آیین مانوی یکی از معروفترین و در عین حال بحنبرانگیزترین آیینهای ایران باستان است که از بدو ظهور خود در تقابل با جامعه بازخوردهای مختلف و واکنشهای گوناگونی را تجربه کرده است. این آیین که متشکل از اعتقادات و باورهای چند دین باستانی در ایران از جمله: آیین زروان مزدایی،زرتشتی،مسیحیت و ... است،از سوی مانی بهعنوان دینی جهانشمول به جامعة ایران باستان معرفی شد و با تمرکز بر اصل نبرد خیر و شر و مبارزه میان تاریکی و روشنایی بهعنوان اصل و بنمایة اعتقادی خود،پیروانی را در سرتاسر جهان بهدست آورد. به جهت کمبود مدارک و اسناد در باره این آیین همواره با نکاتی مبهم پیرامون این دین (از سرنوشت پیامبر آن تا احکام و شعایر دینی) روبهرو هستیم. شاهنامه فردوسی بهعنوان یکی از منابع مهم تحقیق و تفحص در زمینة ادیان باستان و اساطیر ایرانی از جمله آثاری است که برای شناخت آیینی چون مانویت میتواند مورد تفحص و بررسی قرار بگیرد. از آنجا که منابع فردوسی برای معرفی مانی و آیین مانویت عمدتا کتاب های زرتشتی و ضدمانوی است،قضاوت فردوسی پیرامون این دین باستانی؛ گاه دچار لغزش و اشتباه تاریخی و اعتقادی شده است. در این تحقیق با بررسی جایگاه آیین مانی در ایران باستان به کنکاش و بررسی بازتاب آیین مانی در کتاب سترگ شاهنامه پرداخته و رگههای اعتقادی این آیین را در شاهنامه جستوجو کردهایم.
Machine summary:
از آنجا که منابع فردوسی برای معرفی مانی و آیین مانویت عمدتا کتابهای زرتشتی و ضدمانوی است، قضاوت فردوسی پیرامون این دین باستانی، گاه دچار لغزش و اشتباه تاریخی و اعتقادی شده است.
اما همچنانکه گفته شد، آیین او با مخالفت شدید روحانیان زردشتی روبهرو شد تا جاییکه شاه را از موافقت با مانی منصرف کردند و علیه او و پیروانش برنامههایی ترتیب دادند، زیرا در این زمان، روحانیان زردشتی هر فکر و عقیده و نظری را که مخالف با مذهب آنها بود، تهدید و خطری علیه دین رسمی کشور میدانستند و چون روحانیان در این دوره نفوذ بسیار زیادی در تمامی شئون مملکتی داشتند و حتی سمت بازجویی قضایی داشتند؛ هر گاه از جانب فرد یا افرادی احساس خطر میکردند، حکم غارت و سوزاندن کتب آنها را صادر کرده و بهراحتی میتوانستند موافقت شاه را نیز جلب کنند.
در شاهنامه بیتی است که به روزۀ آن هم در روز یک شنبه اشاره میکند و مشخص است که از اعتقاد مانویان منتج شده است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (فردوسی، ج8 ، 1299) 2) اصول اخلاقی و شعایر دینی در آیین مانی مانی در آیین خود اصول اخلاقای را بازگو مینماید که به اعتقاد او پایبندی به آنها منجر به ایجاد صلح و دوستی میشود.
تنها دو بیت شاهنامه است که فردوسی، نامههای پادشاهان را از نظر زیبایی به ارژنگ مانی تشبیه میکند: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (2214/1096) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (12999/1291) نتیجهگیری در شاهنامۀ فردوسی بر خلاف دیگر ادیان ایران باستان اشارۀ چندانی به آیین مانی نشده و تنها در بخش تاریخی شاهنامه به سرنوشت مانی و دین او اشاره شده است.