Abstract:
ایران در سالهای نخستوزیری هویدا با عادیسازی روابط خود با شوروی و کشورهای اروپای شرقی به گسترش روابط با این کشورها همت گماشت. از جنبههای سیاست خارجی ایران و شوروی در سالهای 1351-1341ش. گسترش همکاریهای اقتصادی بود. بر همین اساس، یکی از مهمترین موافقتنامههای همکاری اقتصادی در زمینه احداث کارخانه ذوبآهن اصفهان در 23 دی 1344ش. بین دو کشور به امضاء رسید. دولت شوروی پذیرفت تا در ساختمان کارخانه ذوبآهن اصفهان نظارت داشته باشد، به اتباع ایران آموزش فنی دهد و شماری از آنان را برای گذراندن دورههای تخصصی به شوروی اعزام کند. طرح کارخانه ذوبآهن چنانکه پیشبینی شده بود، در سال1350ش. به پایان نرسید و سرانجام در سال 1351ش. تکمیل و بهرهبرداری از آن آغاز شد. در این پژوهش به روش تاریخی و رویکرد توصیفی- تحلیلی و با بهرهگیری از کتابها، روزنامهها و اسناد، در پی یافتن پاسخی مناسب برای این پرسش بودهایم که دولت ایران و شوروی در زمینه ساخت کارخانه ذوبآهن اصفهان در چه زمینههایی و به چه میزان با یکدیگر همکاری داشتهاند.
Machine summary:
سیطرة کشورهای غربی و پیشرفت سریع آنان و اضمحلال صنایع داخلی در زمرة واردکنندگان محصولات فلزی قرار گرفت و تأسیس کارخانۀ ذوب آهن که مادر صنایع محسوب میشد، همچون آرمانی ملی از دورة قاجار مطرح بود، اما همواره با موانع متعدد، مشکلات سیاسی خارجی و داخلی و محدودیت های مالی مواجه بود، تا اینکه در چهارچوب پروتکل همکاریهای فنی و اقتصادی بین ایران و شوروی بر سر احداث کارخانۀ ذوب آهن توافق شد و موافقتنامه که امضاء شد، در ٢٣ دی ماه ١٣٤٤ش .
یکی از اصول این توافقنامه همکاری دولت شوروی در زمینۀ احداث کارخانۀ ذوب آهن در ایران بود و بر همین اساس ، شرکت ملی ذوب آهن ایران ، قرارداد لازم را با مؤسسۀ تیاژ پرم اکسپورت شوروی برای تهیۀ طرح و تجهیزات لازم کارخانه و طراحی و تجهیز معادن سنگ آهن و زغال سنگ و سنگ آهک منعقد کرد (جعفرپور، ٣٨:١٣٩٦).
قبل از موافقت شوروی برای احداث کارخانۀ ذوب آهن که گامی مهم در جهت صنعتی شدن کشور به شمار میآمد، ایران احداث این کارخانه را از آمریکا خواستار شد، اما آمریکایی ها به این خواسته پاسخ منفی دادند و دولت ایران متوجه شوروی شد و آنها از این پیشنهاد استقبال کردند (آرشیو اسناد وزارت امور خارجه : ٥، ٥-٨- ١٣٤٥ش .
(رجوع شود به تصویر صفخه) (کارنامه شرکت ملی ذوب آهن ایران ، ١٣٥٠) تأمین اعتبارات مالی از سوی شوروی قرارداد همکاریهای اقتصادی ایران و شوروی، شامل ایجاد کارخانه های ذوب آهن در اصفهان و ماشین سازی در اراک و نصب ١١٠٠ کیلومتر لوله گاز از جنوب ایران تا آستارا مرز شوروی بود.