Abstract:
تبیین ماهیت انسان و ویژگیهای لازم او برای عملکرد اخلاقی، یکی از مهمترین مباحث برای دستیابی به یک نظریه اخلاقی است. سیدمرتضی بهعنوان یکی از بنیانگذاران کلام شیعه که آوردگاه اصلی مباحث نظری عالمان پیشین است، دیدگاهی جسمانگارانه به انسان داشته که طبیعتا در ارائه نظریه اخلاقیاش تاثیرگذار است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و براساس اطلاعات کتابخانهای ضمن بررسی و نقد حقیقت انسان از دیدگاه شریف مرتضی و تشریح ویژگیهای انسان در نگرش وی تاثیرات آن را در اخلاق مورد واکاوی قرار داده است و نظریه وی درباره الزام اخلاقی که همان وظیفهگرایی فضیلت محور باشد را به اثبات رسانده است. این مقاله پدید آمده است.
Machine summary:
ضمن اينکه با توجه به وجوه حسن از نظر سيدمرتضي استحقاق يا نفع يا دفع ضرر است، نتيجهگرا دانستن وي بهطورکلي متزلزل ميشود؛ زيرا از يکسو استحقاق يافتن قسيم نفع و دفع ضرر قرار داده شده و نشاندهنده اين است که استحقاق چيزي غير از رسيدن به منفعت يا دفع يک ضرر است و از سوي ديگر در قسمت اقسام افعال و اراده الهي مطرح کرديم که سيدمرتضي در تبيين فعل اخلاقي، فعلي را شايسته مدح و مذمت نکردن از سوي عاقلان قلمداد ميکند که با انگيزه حکمت و بدون نظر به جلب منفعت يا دفع ضرر (انگيزه حاجت) صورت گرفته باشد که البته افعال اشخاص ساهي يا خوابيده را در صورت نفع و ضرر سزاوار تحسين و تقبيح فعلي و نه فاعلي بهشمار ميآورد.
ک: شريف مرتضي، 1381: 479 ـ 477؛ همو، 1405: 3 / 192 ـ 190) پس از بررسي ديدگاه سيدمرتضي در جبر و اختيار، ميتوان به اين نتيجه رسيد که آزادي عمل انسان با تفسير امر بين الامرين، يکي از شرايط لازم براي ورود به حوزه اخلاق است و مسئوليتپذيري انسان و الزام او به انجام امور اخلاقي، ارزشگذاري اعمال و ملکات انساني و از همه بالاتر راه رسيدن به سعادت، تنها با آزادي عمل و اختيار و انتخابگري او ميسر است.
ک: شريف مرتضي، 1411: 279 ـ 276؛ همو، 1414: 134) بنابراين، بهنظر ميرسد ديدگاه سيدمرتضي به وظيفهگروي نزديکتر باشد و رسيدن به ثواب در اين نگرش، همان ثمرات و فوائدي است که ممکن است پس از انجام يک فعل و بدون لحاظ کردن انحصاري آنها براي خوب شدن فعل، عائد فاعل اخلاقي شود که در اينجا بهدليل ادله محکم نقلي، قطعاً به انسان خواهد رسيد.