Abstract:
هدف پژوهش حاضر بررسی نسبت ژئوپولیتیک و پیشرفت در سند چشمانداز 1404 بوده و در این راستا، مؤلّفهها و ملاحظات ژئوپولیتیکی، بنیانها و ملاحظات ژئوپولیتیکی محیط راهبردی ایران و مؤثّر در پیشرفت کشور بر اساس چشمانداز سند 1404 مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج پژوهش که با اتّخاذ رویکرد تحلیلی ـ انتقادی و با بهرهگیری از اسناد مرتبط انجام شد، نشان داد، سند چشم انداز 1404 به دلایلی همچون بیتوجهی به متغیّرهای ژئوپولیتیکی، عدم تناسب میان اهداف ملّی و واقعیّتهای ژئوپولیتیکی، نگاه تکعاملی و عمدتاً درونی به مقولۀ پیشرفت و درک غیرواقعبینانه از ظرفیّتها و واقعیّتهای جغرافیایی از ملاحظات ژئوپولیتیکی بیبهره است. با توجّه به ضعف بنیادی (بیتوجهی به ملاحظات جغرافیایی و ژئوپولیتیکی) و ساختاری (عدم سازوکار مدیریّتی و اجرایی)، اهداف مورد انتظار سند چشمانداز در افق زمانی 1404 محقّق نخواهد شد. از این رو نیازمند تجدید نظر و بازبینی اساسی و بنیادی در سند چشمانداز با بازۀ زمانی جدید خواهد بود.
Machine summary:
جدول شمارۀ 1: شاخصهای دستیابی به توسعه در برنامههای راهبردی و کلان ملّی محیط داخلی محیط بیرونی حفظ موجودیّت و بقای ملّی ارتقای وزن و جایگاه ژئوپولیتیکی کشور حفظ ارزشهای ملّی، هویّتی، فرهنگی و مذهبی پیگیری صلح و ثبات منطقهای و جهانی تأمین عدالت فضایی و عدالت اجتماعی حفظ و توسعۀ حقوق ملّی در فضای فراملّی تأمین امنیّت داخلی و عمومی شهروندان و تنظیم روابط آنان با یکدیگر و با حکومت افزایش حوزۀ نفوذ و تأثیرگذاری در ابعاد مختلف فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، نظامی، سیاسی، ایدئولوژیکی، علمی، فنّاوری و غیره در سطح منطقهای و جهانی تأمین نیازهای اساسی شهروندان و ارتقای سطح رفاه عمومی آنان حفاظت از حیثیت، عزّت و پرستیژ ملّی ارتقا و تکامل فکری جامعه و بسترسازی شکوفایی استعدادها و خلاقیّتهای شهروندان حمایت از تولیدات اقتصادی، افزایش صادرات و ارتباط بهینۀ اقتصادی در سطح منطقهای و جهانی حفظ تعادل سیستمهای انسانی و طبیعی کشور شناسایی جاذبههای طبیعی، فرهنگی، انسانی کشور به دیگران و توسعۀ گردشگری تنظیم از: (ذکی و فرجی با اقتباس از حافظنیا، 1390) شایان توجّه است که ارزشها و ظرفیّتهای جغرافیایی به مثابۀ توان و قدرت ملّی موجود کشور عمل میکنند که بر پایۀ برنامههای راهبردی کلان و از طریق بینشی واقعبینانه، سیستم سیاسی کشور را به سوی اهداف ملّی که همانا توسعه و رسیدن به جایگاه مطلوب باشد، رهنمون میکند.
سند راهبردی و ژئوپولیتیکی چشمانداز 1404 سند چشمانداز بیست سالۀ (1404-1384) جمهوری اسلامی ایران، چشمانداز ایران را در افق 1404 بدین صورت تبیین کرده است: با اتّكال به قدرت لايزال الهي و در پرتو ايمان و عزم ملّي و كوشش برنامهريزي شده و مدبّرانۀ جمعي و در مسير تحقّق آرمانها و اصول قانون اساسي در چشمانداز بيست ساله: (به تصویر صفحه مراجعه شود) جامعة ايراني در افق اين چشمانداز، چنين ويژگيهايي خواهد داشت: ـ توسعهیافته، متناسب با مقتضیّات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی خود و متّکی بر اصول اخلاقی و ارزشهای اسلامی، ملّی و انقلابی، با تأکید بر مردمسالاری دینی، عدالت اجتماعی، آزادیهای مشروع، حفظ کرامت و حقوق انسانها و بهرهمند از امنیّت اجتماعی و قضایی.