Abstract:
ازجمله مباحث مهمی که در اشعار مولانا به چشم میآید، موضوع «اراده» و «مشیت الهی» است. این مسئله به جهت جایگاهی که در تفکر عارفانهی مولانا دارد، در اشعارش نیز بهوفور تجلی یافته است. از دیدگاه وی اموری در عالم هستی ترسیم میشوند که صرفاً در حیطه اراده و اختیار حقتعالی هستند چنین بینشی که برآمده از آیات قرآن است در جایجای اشعار مولانا در مثنوی و دیوان شمس دیده میشود. البته مولانا منکر اراده و اختیار آدمی به معنای تام نیست و سرایش چنین ابیاتی نشان از اعتقاد وی بر ناچیزی انسان و افعالش، در برابر قدرت مطلق خداوند را دارد. نوشتار حاضر بر آن است تا با توجه به محوریت نقش اراده و خواست الهی در اشعار وی، نسخههای مصور نادری که از این آثار گرانقدر موجود است (در اینجا 5 نسخه) را موردمطالعه قرار داده، جلوههای این مفاهیم را در آنها شناسایی کند. با توجه به بررسیهای صورت گرفته باید گفت بازنمود اراده الهی در ترسیم نگارهها، مطابق با بستر داستانی است که در اشعار وجود دارد و هنرمند با انتخاب و نمایش برخی از صحنههای روایت، ذهن بیننده را بهسوی دریافت داستان و درواقع مفهومی که شاعر در ورای آن مدنظر داشته است، سوق میدهد. هدایت، تقدیر روزی، سببسازی و سبب گردانی، تدبیر امور و سیطره بر قلوب انسانها، برآورده کردن دعا و... ازجمله مصادیقی از اراده حق است که در نگارههای این 5 نسخه به تصویر درآمده است.
Among the most significant features in the poems of Rumi is the concept of “will” and “divine providence”. The mentioned features are abundantly manifested in the poems of Rumi due to this knowledgeable outlook. From his point of view, all substances in the universe are defined merely in the domain of God’s will and authority. Such insights, which are derived from the verses of the Qur'an, are found in various sections of Rumi's poems in Masnavi and Divan Shams. Of course, Rumi does not deny the will of man in the fullest sense; moreover, the exhortation of such verses implies his belief in the insignificance of man and his actions against the absolute power of God. The present article seeks to study the rare illustrated versions of these highly valued works (here 5 copies), focusing on the implications of these concepts in light of the centrality of divine will and desire in his poems. According to the studies, the representation of the divine will in the paintings is in accordance with the context of the story contained in the poems, and the artist selects and displays some of the narrative scenes to incline the viewer's mind toward the story and indeed the concept designated prior by the poet. Guidance, fate, triggering and burning, managing affairs, control of the heart, supplication of prayers and others are among the instances of the will of God depicted in these five versions.
Machine summary:
اين را ميتوان همان بينش جبري در نظر گرفت که مبتني بر آن چون ايجاد انسان به قدرت حق انجام يافته بنابراين «به حکم آنکه فرع تابع اصل است لازم ميآيد که بنده در فعل خود مجبور باشد» مانند آنچه در ابيات زير آمده است : نـــقش باشد پــــيش نــــقاش و قــلم عــاجز و بسته چو کودک در شکم پيـــش قدرت خــــلق جــمله بارگـــه عــاجزان چون پيش سوزن کـارگه د ١/ ب ٦١٠ نقــــش تسليم گــــشته پيــــش قــلم گه پلنــگش کني و گـــاهي موش غ ١٢٩١/ ب ٥ خــــلق ما بر صورت خـــود کرد حــق وصـــف ما از وصف او گيرد سبق د ٤/ ب ١١٩٤ عنوان مقاله : جلوه هاي بصري اراده و مشيت الهي در نسخه هاي مصور مثنوي و غزليات شمس ولي شرف روح انسان بناتر آنچه در قرآن و حديث ١آمده است بالاتر از آن است که تنها به عنوان کالاي مصنوع در نظر گرفته شــود.
بلکه دراين باره مولانا برحسب سيره و شعار مذهبي خود که همان «مارميت اذ رميت » معتقد به حالتي مابين جبر و تفويض مطلق شــده اســت ، همان طور که شــيعه اماميه معتقدند «لاجبر و لا تفويض بل امر بين الامرين » (همايي، ١٣٧٦: ٧٧) درواقع ميتوان گفت اراده همچون رشته اي است که يک سر آن در دست خالق قادر و يک سرش به مخلوق عاجز متصل ميشود، تنها يک قسمت بسيار کوتاه را که مربوط به وجود انساني و محدود به صدور افعال وياست ، اختياري مي خوانند و ساير عوامل همگي مسخر و تحت اراده خداونداست (همايي، ١٣٥٦: ٨٠ و ٨١)؛ بنابراين آنچه در اينجا اهميت مييابد نسبت اين اختيار مخلوق و مغلوب با امور جهان در اين محدوده است .