Abstract:
مستشرقان و پژوهشگران غربی بیش از 150 سال است به موضوع مهدویت و جایگاه آن در عقاید اسلامی به طور خاص علاقهمند شده و در این زمینه به فعالیت گستردهای پرداختهاند. نگاهی به آثار این خاورشناسان، نشاندهنده نوعی تغییر و تحول در گزارشها و آرای ایشان در گذر زمان است. با توجه به برخی شاخصها، دیدگاههای محققان و نویسندگان غربی را در مورد مهدویت میتوان به چهار دوره زمانی تقسیمبندی کرد که بررسی سیر تحول آرای ایشان در دوره سوم (از 1979 تا 2000 میلادی) موضوع تحقیق پیش روست. نوشتار جاری از نوع اکتشافی و با روش توصیفی-تحلیلی تهیه شده است و پس از دستهبندی و ذکر مهمترین دیدگاههای مستشرقان در زمینه مهدویت در این بازه زمانی، تحلیلها و آمارهای مختلفی در زمینه نوع و حجم موضوعات مورد توجه، منابع به کار رفته و برخی آمارهای دیگر، از جمله ملیت مستشرقان در این دوره ارائه کرده است.
It has been over 150 years that Western Orientalists and scholars have become interested in the issue of Mahdism and its place in the Islamic beliefs and have been extensively involved in this field. A look at the works of these Orientalists shows a type of change and evolution in their reports and views over time. Considering some of indications, we can divide the views of Western scholars and writers on Mahdism into four periods. The subject of this research is investigating the process of change in their views in the third period (from 1979-2000 AD). The present paper is an exploratory research and is carried out based on the descriptive-analytic method. After categorizing and mentioning the most important views of the Orientalists in the field of Mahdism in the above-mentioned period, various analyzes and statistics on the type and volume of topics of interest, used sources and some other statistics, such as the nationality of the Orientalists in this period have been provided.
Machine summary:
باید توجه داشت دیدگاه مذكور داراي مخالفانی است؛ چنانکه مایکل کوک در بررسی کتاب «الفتن» ابن حماد، فضای تاریخی را عامل مهمتری بر شکلگیری این باورها میان مسلمانان میشمارد و اگرچه مشابهت برخی مفاهیم و نشانهها را انکار نمیکند؛ معتقد است: روایات آخرالزمانی اولیه اسلامی در مشخصات از سنتهاي آخرالزمانی غیر مسلمانان (چه یهودیان و چه مسیحیان یا ادیان دیگر) در همان دوره بسیار متفاوت هستند (Cook, 1993: p.
به طور خاص در مورد روایات شیعه در موضوع مهدویت نیز تعدادی از مستشرقان تحقیقاتی صورت دادهاند که از جمله آنها میتوان به کولین ترنر اشاره كرد که در مورد توصیف امام مهدی7 روایات غیبت و علل آن، نفی توقیت، علائمالظهور و نیز روایات نفی قیام پیش از ظهور مباحث مختلفی مطرح کرده است (Turner, 1989: pp.
باورهای منجیگرایانه و آخرالزمانی کیسانیه نیز مورد توجه چندین تن از محققان غربی در این دوره قرار گرفته؛ از جمله (هالم، ۱۳۸۹: ص65 و Ess, 1991: p.
امام مهدی7 نزد شیعیان اثنیعشری جریانهای پس از شهادت امام عسکری7 و سردرگمی و اختلاف ایجاد شده میان شیعیان به دلیل عدم حضور ظاهری امام؛ مورد توجه بسیاری از مستشرقان در این دوره بوده است (از جمله ریشار، ۱۹۹۶: ص70 و Turner, 1993: p.
در این میان بیش از همه تأثیرگذاری مهدویت و نمادهای منجیگرایانه بر پیروزی عباسیان بر بنیامیه مورد اشاره برخی محققان غربی در این دوره است (از جمله Ess, 1991: p.
Islam and the legitimation of power: the Mahdi-revolt in the Sudan.