Abstract:
بحث از منابع تفسیر قرآن از زمانهای گذشته مورد توجه مفسران و قرآنپژوهان بوده است. در این میان، «منبعیت خبر واحد معتبرِ غیرمحفوفِ به قرائن» به دلیل عدم قطعیت مفاد آن، معرکه آراء و أنظار دانشمندان گذشته و حاضر میباشد. آنچه در این نوشتار مورد توجه نگارنده قرار گرفته، تبیین دیدگاه فقیه اصولی و قرآنپژوه معاصر آیتالله العظمی محمد فاضل لنکرانی بوده که به روش نقلی توصیفی به تبیین و تحلیل آن پرداخته شده است. در نوشتار حاضر، این حقیقت روشن میشود که آیتالله فاضل از میان قائلانِ به حجیت مطلق خبر واحد و منکرانِ مطلق حجیت آن، دیدگاه میانی را در تفسیر تمام گونههای آیات قرآن میپذیرد و آن را با روش اجتهادی اصولی به اثبات میرساند.
Machine summary:
بدین معنا که اگر یک دانش مثلا فقه را به عنوان نقطه مرکزی فرض کنیم و حجیت برخی از گونههای خبر واحد را در آن قطعی بدانیم، این پرسش رخ مینماید که آیا این حجیت منحصر به فقه است یا در دیگر عرصههای دانشی نیز جریان و سریان دارد؟ به عبارت دیگر، سخن در این است که خبر واحد در کدام دانش حجیت هست و در کدام دانش نیست؟ لازم به یادآوری است که به دلیل جایگاه خاص روایات و غلبه نقل در دهههای نخستین بعد از عصر نبوی، حدیث، منبع همه معارف اعتقادی، فقهی و حقوقی، تفسیری، تاریخی، اخلاقی و غیره بوده و به تدریج با گسترش حوزههای دانشی به خصوص ورود اجتهاد و نظر در دانش حدیثشناسی، دانشهای متعددی از حدیث منشعب و علوم مستقلی در عرض علم حدیث ظهور نمود و از همینجا است که باید گفت: خبر، افزون بر تقسیمات چهارگانه پیشگفته که متعلق به دانش درایه است از زاویه محتوا نیز انقسامپذیر است؛ زیرا با مرور در روایات مشاهده میشود که احادیث، منحصر به یک شاخه از علوم نیست؛ بلکه عرصههای مختلف را در بر میگیرد که مهمترین آن عبارت از: الف) مسائل اعتقادی و کلامی ⃪ عرصه بینش ب) موضوعات و مسائل فقهی ⃪ عرصه کنش ج) مسائل اخلاقی و تربیتی ⃪ عرصه گرایش د) روایات تاریخی و سیره ⃪ عرصه گزارش ه) مسائل علم تجربی، طبیعی و انسانی ⃪ عرصه دانشی هرچند میتوان محتوای تفسیری روایات یا به تعبیر دیگر محتوای روایات تفسیری را یک مقوله مستقل در کنار مقولات پنجگانه به شمار آورد، لیکن به دلیل جامعیت قرآن نسبت به امور فوق، روایات تفسیری نیز موزع در همین مقولات بوده و شامل آنها نیز میشود.