Abstract:
زندگی اجتماعیِ ایرانیان در چهار مقولة سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی قابل برّرسی و تعمّق است. در بسیاری از متون نظم و نثر کهن، ابواب مختلف زندگی ایرانیان بازتاب دادهشده که با بررسی آنها میتوان تطورات تاریخیِ زندگی اجتماعی مردم این سرزمین را ترسیم کرد. این جستار بهروش توصیفی – تحلیلی، به برّرسی مقایسهای وجوه فرهنگی زندگی اجتماعیِ ایرانیان در سه متن مهم عصر سلجوقی؛ راحهالصدور و آیهالسرور راوندی، چهارمقاله نظامی عروضی و فارسنامه ابنالبلخی پرداخته و در صدد پاسخی به این پرسش است که متون مزبور چه گسترهای از مقولات مرتبطبه وجوه فرهنگی زندگیِ اجتماعی ایرانیان را دربرمیگیرند؟ نتیجة حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که در هر سه اثر، به مقولات فرهنگی پرداخته شدهاست، اما در مقایسه، متن کتاب راحهالصدور، بیشترین وجوه فرهنگی زندگی اجتماعی ِایرانیان، را بهتصویر کشیدهاست.
Machine summary:
پژوهش پیشِرو در مرحلۀ گردآوری دادهها با رویکرد مقایسهای انجام شده و در آن، متون منتخب با دقت تمام موردمطالعه قرار گرفته و از دادههای آنها در مقولۀ وجوه فرهنگی زندگی اجتماعی ایرانیان دادهنگاري صورت گرفته است.
در مرحلۀ بررسی دادهها، بهروش ترکیبی تحلیل کیفی و کمّی (آماری)، هركدام از مقولات وجوه فرهنگی زندگي اجتماعي ایرانیان تحلیل، مقایسه، و ارزیابی شده تا نتيجة لازم از پژوهش بهدست آيد و فراوانیهای واحدهای موردبررسی در هر اثر تعیین شود.
در این پژوهش، فرهنگ هم از دیدگاه علوم اجتماعی و هم از دیدگاه مردمشناسی موردنظر بوده و وجوه فرهنگی شامل همة عناصری (مادی و معنوی) در نظر گرفته شده است که محصول تلاش فکری و جمعی بشر بوده و درطول تاریخ حاصل شده و راهورسم زندگی هر جامعه بهشمار میآمده و حیات زیستی آنان را از تولد تا مرگ تشکیل میداده است؛ چراکه بهتعبیر برخی از محققان «هرآنچه انسان میکند و هرآنچه عمل او بهبار میآورد، در حوزۀ فرهنگ قرار میگیرد» (بهنام و جهانبگلو 1382: 40).
3. 10 فراوانی وجوه فرهنگی در متن چهارمقاله در وجوه فرهنگي زندگي اجتماعي، كتاب مزبور به مقولات مراسم و آيينهاي رايج شامل ازدواج، مرگ، مذهب و باورهاي مذهبي، پوشاك، و ورزش اشاره شده است كه بهنسبت ديگر مقولات، فراواني مذهب و باورهاي مذهبي 50درصد، فراواني ازدواج حدود 5/27درصد، فراواني مرگ حدود 5/11درصد، و مابقي هركدام بهطور يكسان حدود 5درصد است.
از مقایسه و تحلیل این دادهها در مقولههای فرهنگی که درصد فراوانی آنها نیز تعیین شد، میتوان نتیجه گرفت که وجوه فرهنگی زندگی اجتماعی ایرانیان در محتوای کتاب راحۀالصدور بیشتر از کتابهای چهارمقاله و فارسنامه بازتاب داشته و به آن پرداخته شده است.