Abstract:
از جمله مباحثی که ریشه در کلمات فلاسفه پیشین دارد، بحث از علل مادی و جسمانی است. فلاسفه بر این عقیدهاند که علل جسمانی نمیتواند دارای آثار نامحدود باشد. برای اثبات این ادعا، به لزوم «وضع و محاذات» به عنوان شرط تاثیر این علل تمسک جستهاند. برخی از حکمای متاخر نظیر حاجی سبزواری و علامه طباطبایی علاوه بر این برهان، از «حرکت جوهری» صدرایی نیز بهره برده و برهان دیگری برای این مدعا اقامه کردهاند. اگر فعل و اثر فاعل جسمانی بر اساس این براهین، متناهی باشد، انفعال و یا تاثیرپذیری امور جسمانی نیز نمیتواند غیرمتناهی باشد؛ زیرا آنچه حکم به عدم تناهی آن میشود، اثر فاعل و علت جسمانی است. این تاثیر، مستلزم یک متاثر است که همان انفعال امر جسمانی است که به دلیل تناهی اثر فاعل، نمیتواند نامحدود باشد. در این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی و با هدف ارزیابی دو دلیل مذکور، نشان داده میشود که این ادله در اثبات مدعای خود استحکام لازم را ندارند؛ به گونهای که علاوه بر ناهماهنگی با برخی اصول مبرهن فلسفی، برخی از شواهد دینی نیز خلاف آن را تایید میکند و نشان میدهد که یک امر جسمانی در انفعال و تاثیرپذیری، محدودیتی ندارد. حاصل تحقیق حاکی از آن است که مطابق برخی از شواهد فلسفی و دینی، انفعال نامحدود امور جسمانی غیر ممکن نیست.
Machine summary:
مسئله اساسی در این نوشتار این است که منظور حکمایی مانند حکیم سبزواری و علامه طباطبایی از متناهی بودن آثار و افعال علل جسمانی که در آثار خود مطرح کرده اند چیست و ادله این ادعا مبتنی بر چه اصولی است ؟ در تحلیل و نقد این مسئله نشان داده میشود که دلایل اثبات ادعای نامتناهی نبودن تاثیر علل و عوامل جسمانی، کافی به نظر نمیرسد.
٣- تناهی آثار علت های جسمانی شیخ الرییس چون حرکت در جوهر را نپذیرفت و مساله «اصالت وجود» هم چندان در چرخه فلسفی وی قرار نداشت ، بر این عقیده بود که اگر گفته شود قوه اجسام همان صورت نوعیه آنهاست و صورت ، شدت و ضعف نمیپذیرد، در پاسخ گفته میشود: گرچه جوهر شیء شدت و ضعف ندارد، اما این شدت و ضعف در «اثر شیء» و «اعراض » آن است ، و بدین قرار بین یک قوه و قوه ی دیگر در چند امر تفاوت وجود دارد: یکی در سرعت و بط ء، دیگری در مدت و زمان بقای فعل و سوم در تعداد آنهاست (ر.
حاجی سبزواری معتقد است همان گونه که علت و قوه جسمانی تاثیر متناهی دارد، جسم منفعل نیز باید نسبت به علت جسمانی، وضع و اقتران خاصی داشته باشد.
٣-٣-دلیل دوم تناهی علت جسمانی مبتنی بر وضع و محاذات دلیل دوم این است که اجسام و قوای طبیعی همان گونه که وجودشان مادی است ، در ایجاد آثار خود هم به ماده نیازمند هستند.