Abstract:
عقل ازنظر ملاصدرا بر شش معنا بهصورت اشتراک لفظی اطلاق میشود. ازنظر وی یکی از مهمترین معنای عقل، همان قوة ادراکی است که انسان با آن به ادراک اشیاء میپردازد. همچنین خداوند متعال به برخی انسانها نوری عطا میکند که بهوسیلة آن تبعیت از دستورات دینی ممکن میشود. میرزا مهدی اصفهانی عقل را نوری میداند که خداوند متعال این نور را پس از رسیدن انسانها به بلوغ، به آنها عطا میکند. انسانها این نور را در حالت غضب و شهوت از دست میدهند. ازنظر وی عقل فلسفی گمراهکننده است. با تبیین ویژگیهای عقل موردنظر میرزا مهدی اصفهانی و ملاصدرا و تدقیق در معنای عقل عملی و نظری، میتوان بین عقل مورد نظر این دو متفکر اشتراکاتی پیدا کرد. این اشتراکات تنها در بخشی از خصوصیات عقل عملی هست اما بنا بر تصریحات میرزا مهدی اصفهانی عقل نظری مورد قبول ملاصدرا ناکارآمد است و دفاع برخی مروجین مکتب تفکیک از میرزا مهدی اصفهانی مبنی بر قبول حجیت این عقل توسط او، با عبارات او ناسازگار است.
Machine summary:
عقل ، نور، ملاصدرا، میرزا مهدی اصفهانی طرح مسئله گفتگو و نزاع در مورد معنای عقل ، جایگاه آن در دین و گستره معرفت عقلانی گفت و گوی تازه و مسئله ای جدید میان اندیشمندان نیست ، بلکه از دیر باز این بحث بین آنها مطرح و یکی از دغدغه های ذهنی آنان بوده است .
از نظر میرزا مهدی اصفهانی که یکی از ارکان مهم این جریان فکری هستند، ترجمه و انتشار فلسفه و عرفان گرفته شده از یونانیان ، تنها برای مبارزه با علوم اهل البیت و دور کردن مردم از آنان بوده است (اصفهانی،١٣٨٧، ص ٤٣).
حکما هنگامیکه در کتاب های خود بحث نفس را مطرح میکنند، یکی از مهم ترین نیروهای ادراکی انسان را عقل میدانند و آن را به چهار مرتبه تقسیم میکنند: نخستین مرتبه از این عقل که عقل بالقوه نام دارد، قوه ای از قوای نفس و به بیان بهتر خود نفس است در حالی که در آن هیچ کمال و صورتی عقلی وجود ندارد.
یکی از مهم ترین این اختلافات این است که عقل مورد اشاره میرزا مهدی اصفهانی، خارج از نفس انسان بوده که در هنگام بلوغ به انسان عطا میشود اما عقل عملی ملاصدرا قوه ای از قوای نفس است که با نفس انسان اتحاد دارد.
به عبارت دیگر با توجه به عبارت میرزا مهدی که در بخش های قبلی بیان شد باید گفت که میرزا مهدی، عقل عملی و نظری را به معنای قوه ای از قوای نفس یا دو رویکرد عقل انسان قبول ندارد و معتقد است که نفس ظلمانی انسان با اتصال به نور عقل به حسن و قبح اعمال دست مییابد.