Abstract:
خطبۀ اول نهج البلاغه با تعابیری در شناخت خداوند و صفاتش آغاز میگردد. در این کلام علی کمال اخلاص را نفی صفات از خداوند میداند، این در حالی است که در قرآن و احادیث نبوی و نهج البلاغه دربارۀ صفات خداوند مطالب فراوانی آمده است، شارحان نهج البلاغه و تفسیرگران کلام علی به توضیح این عبارت پرداخته و نظرات گوناگونی را ارائه دادهاند، که عبارتند از: اثبات دیدگاه معتزله در نداشتن صفت، نفی صفات زائد بر ذات (دیدگاه اشاعره) و اثبات عینیت ذات و صفات حق تعالی (دیدگاه شیعه)، نفی صفات مخلوقات از خداوند، نفی صفاتی همچون ظلم، عجز، و...، ناتوانی انسانها در توصیف خداوند، هرچند در تفسیر این کلام تلاش شده است از منظر کلامی به آن نگاه شود، اما با تحلیل کلام آن حضرت در این خطبه و تفاسیر گوناگون، به نظر میرسد اگر از دید عرفانی به آن نظر کنیم بهتر قابل حل و توضیح است. علی در این کلام به مقام غیب الغیوب حق اشاره میکند، که هیچ نشانی از آن وجود ندارد. از اینرو آن حضرت از آن به عنوان کمال اخلاص و کمال توحید و عالیترین درجۀ یگانگی یاد میکند، بنابراین عالیترین درجۀ توحید در این کلام علی آمده است.
Machine summary:
هرچند در اين کلام علي ع اشاره به قابل توصيف بودن حق تعالي کرده و فرمـوده است توصيف کامل او امکان پذير نيست ، اما در عـين حـال از عجـز و نـاتواني بشـر در شناخت کامل او گزارش مي دهد، تعابير بعدي چنين است : «أول الدين معرفته و کمال معرفته التصديق به و کمال التصديق به توحيده و کمال توحيده الإخلاص لـه و کمـال الإخلاص له نفي الصفات عنه » (خطبـه /۱)، اساس دين ، شناخت خداوند است ، و کمال شناخت او، تصديق به وجود اوست ، و کمال تصديق به وجود او، يکتا و يگانه دانسـتن اوست ، و کمال اعتقـاد بـه يکتـايي و يگـانگي او، پرسـتش اوسـت دور از هـر شـايبه و آميزه اي ، و پرستش او زماني از هر شايبه و آميزه اي پـاک باشـد کـه از ذات او نفـي هـر صفت شود، سخن ما دربارٔە آخرين جملـه اسـت ، قبـل از ورود و بررسـي ديـدگاه هـاي مختلف لازم است به توحيد صفاتي اشاره کنيم .
۲-۲ ضرورت و اهميت پژوهش هم نشيني روايات و احاديث نقل شده از ائمه معصوم ع با قـرآن در حـديث ثقلـين حکايت از اهميت تعابير ايشان دارد چرا که اين تعابير تفسير آيات الهي اسـت ، بـر ايـن اساس شـناخت و درک کـلام ايشـان و مقصـد و هـدفي کـه از هـر يـک از تعابيرشـان داشته اند اهميت بررسي آنها را صد چنـدان مـي کنـد، از همـين رو اسـت کـه تفاسـير و شرح هاي بسياري بر کلام ايشان نوشته شده است ، روشن است که برخي تعابير همچون برخي آيات قرآن داراي صعوبت است اين سختي چنان که در مقدمه اشاره شد در کلام علي ع در ابتداي خطبۀ اول وجود دارد، بنابراين لازم است تفاسير گونـاگون بررسـي و نقد شود و ديدگاه مقبـول بـه خواننـدگان و جوينـدگان حقيقـت ارائـه گـردد، از ايـن رو بررسي اين فراز از خطبۀ اول اهميت فوق العاده دارد، به ويژه اينکه تفاسير گوناگوني از آن شده است ، اين فراز مربوط به توحيد است و توحيد اولين اصل مورد پـذيرش تمـامي مسلمانان مي باشد.