Abstract:
پژوهش در حوزة علوم انسانی اسلامی در سالهای اخیر با رشد فزایندهای روبرو بوده است و موافقان و مخالفان آن با بهرهگیری از تبیینهای گوناگون در مقام اثبات مدعای خود برآمدهاند. فارغ از هرگونه قضاوت دربارة نتایج بهدستآمده از پژوهشهای فراوان این حوزة فکری، توجه به اخلاق پژوهش به صورت عام و التزام به آن در تحقیقات علوم انسانی اسلامی بهطور خاص اهمیت ویژهای دارد. به نظر میرسد غفلت از این نکته، برخی دیدگاهها بهویژه دیدگاههای مخالف علوم انسانی اسلامی را در تامین واقعبینی و بیطرفی علمی با مشکل روبرو کرده است. نویسندگان مقالة پیش رو، با استفاده از روش تحلیلی ـ انتقادی به واکاوی اخلاق پژوهش در حوزة علوم انسانی اسلامی پرداخته، با برشمردن بایستهها و نبایستههای اخلاقی این کنش انسانی به این نتیجه دست یافتهاند که حقطلبی با انگیزة الهی، اصل اخلاقی محوری در این حوزه است.
Researching in the field of the Islamic humanities has witnessed impressive
growth in recent years, and its proponents and opponents have advanced
various explanations to support their claim. Regardless of any judgment made
about the results of the extensive research in this field of thought, paying
attention to the ethics of research in general and keeping of ethical standards in
researching into the Islamic humanities in particular is of especial importance. It
seems that in attention to this point has made some outlooks; particularly those,
opposing the Islamic humanities have difficulty in achieving scientific realism
and preserving scientific neutralism. Using an analytical-critical approach, the
authors investigate the ethics of research in the Islamic humanities, and,
enumerating the ethical ought to and ought not to of this human action, they
come to the conclusion that a divinely motivated demand for rights is a central
moral principle in this field.
Machine summary:
فارغ از هرگونه قضاوت دربارة نتایج بهدستآمده از پژوهشهای فراوانِ این حوزة فکری، توجه به اخلاق پژوهش به صورت عام و التزام به آن در تحقیقات علوم انسانی اسلامی بهطور خاص اهمیت ویژهای دارد.
ممکن است بدون توجه به حقیقت علوم انسانی اسلامی چنین تصور شود که پژوهشگران این دسته از علوم در پی منحصر کردن اطلاعات علمی دانشجویان در آموزههای دینی هستند و میکوشند دروازة علم را به روی دانشجویان ببندند: آموزههای دینی هرگز نمیتواند گره از مشکل علوم انسانی باز کند.
پژوهشگر علوم انسانی اسلامی بهجای نقد انگیزههای ضعیف و غیرمطرح، باید بهدنبال بررسی اندیشهها باشد و لازمة آن آشنایی کامل با هر یک از دیدگاههای مطرح در این زمینه و لوازم آن است.
پژوهش در حوزة علوم انسانی اسلامی در زمرة پژوهشهای بنیادین قرار دارد و چهبسا پژوهشگر نتواند حاصل تحقیق خود را در طول عمرش مشاهده کند؛ ازاینرو نباید توقع داشت اینگونه پژوهشها زودبازده باشند.
هرگونه شتابزدگی در مسیر تحقیق در علوم انسانی اسلامی ممکن است به نتایجی غیرواقعی منجر شود و دستاویزی برای مخالفت با ایدة علم دینی قرار گیرد.
ازاینرو، بهجای تلاش برای مطرح کردن خود در محافل علمی، لازم است متواضعانه از همة تلاشهایی که در عرصة علوم انسانی اسلامی صورت پذیرفته یاد شود و اگر نظریهای توسط دیگران مطرح شده است، بهناحق بهعنوان نظریة جدید و ابتکاری معرفی نشود.
افزونبراین تواضع علمی اقتضا میکند که پژوهشگر علوم انسانی اسلامی در صورت دست نیافتن به نتیجة مورد نظر به تحقیق خود ادامه دهد و آن را بر عدم امکان دستیابی به نتیجه در این حوزة معرفتی حمل نکند.