Abstract:
موقعیت جغرافیایی و تأثیر آن بر اقتصاد در شناخت تاریخ شهر از اهمیت ویژهای برخوردار است. هجوم مغولان به ایران تحولات مهمی در عرصه انحطاط و رشد شهر به وجود آورد. در این میان شهر تبریز با توجه به موقعیت جغرافیایی و اهمیت اقتصادی آن در عصر ایلخانان، از اهمیتی ممتازی بهرهمند میشود. این پژوهش با هدف بررسی علل تأثیرگذاری موقعیت جغرافیایی در رشد و رونق تبریز، با تأکید بر برآیند اقتصادی آن، در دوره ایلخانی صورت گرفته است. روش این پژوهش تبیین و تفسیر وقایع با تکیه بر تأثیر موقعیت جغرافیایی بر ساختار اقتصادی تبریز آن عصر است. حاصل آن که تبریز از دیرباز به لحاظ موقعیت و شرایط جغرافیایی مناسب، از رشد و رونق نسبی شهری برخوردار بوده، اما بعد از سقوط بغداد در 656 ق مورد اقبال بیشتری قرار گرفت که در نهایت نیز با پایتخت شدن آن در دوره ایلخانی به یکی از مهمترین شهرهای ایران و مرکز تجاری تبدیل گشت. بالاتر از همه، بغداد بهسرعت از یک مرکز خلافت به یک شهر کوچک ایالتی تنزل پیدا کرد.
The geographical location and its impact on the economy is particularly important in understanding the history of a city. The Mongol invasion of Iran brought about major changes in the decadence and growth of the city. Tabriz city, due to its geographical location and its economic importance in the Ilkhanid era, enjoyed a special importance. The purpose of this study was to investigate the reasons for the importance of the geographical location of Tabriz in its growth and prosperity, with an emphasis on its economic resultant during the Ilkhanid period. The method of this research is to explain and interpret events based on the influence of the geographical location on the economic structure of Tabriz in that era. Tabriz has enjoyed relative urban growth and prosperity for a long time, but after the fall of Baghdad in 656 (AH) it was more favored. After becoming the capital, Tabriz turned to one of the most important cities and commercial centers of Iran during the Ilkhanid era. Above all, Baghdad was quickly downgraded from a caliphate center to a small state-run city.
Machine summary:
حاصل آن که تبريز از ديرباز به لحاظ موقعيت و شرايط جغرافيايي مناسب از رشد و رونق نسبي شهري برخوردار بوده، اما بعد از سقوط بغداد در 656 ق مورد اقبال بيشتري قرار گرفت که در نهايت نيز با پايتخت شدن آن در دوره ايلخاني به يکي از مهمترين شهرهاي ايران و مرکز تجاري تبديل گشت.
اين پژوهش به بررسي موقعيت و تأثير جغرافياي طبيعي (شناخت عوامل جغرافيايي مؤثر در شكلگيري، توسعه، رونق) تبريز، در رشد و توسعه حيات اقتصادي شهر در دوره حكومت ايلخانان ميپردازد.
با بررسي منابع و تحقيقات گسترده از گذشته تا عهد حاضر درمييابيم كه پژوهش منسجمي درباره تأثير جغرافيا بر ساختار اقتصادي شهر تبريز بهعنوان پايتخت دوره مغولان انجام نگرفته است و اين مسئله ضرورت پژوهش را ايجاب مينمايد.
ازجمله منابع نسبتاً مرتبط، رساله جغرافياي تاريخي تبريز، (رحماني، 1340) پاياننامه پايتختهاي ايلخانان (معيني، 1370) اصناف در دوره ايلخانان (كرميپور، 1380) و تجارت دولتشهرهاي ايتاليا با ايلخانان (دينپرست، 1394) است كه هركدام بنا بر اقتضا، اشاراتي به وضعيت اقتصادي نيز داشتهاند؛ اما مهمترين نوآوري و دستاورد ما در اين تحقيق نسبت به ساير مطالعات انجامشده، تأثير جغرافيا و استفاده از مدلها و نقشههاي جغرافيايي است كه تحليل و تعليل مسئله را براي تبيين عميق به دنبال خواهد داشت.
مسئله انتقال پايتخت به يكي از شهرهاي شمال غربي ايران نيز يكي از علل آبادي نواحي غرب ايران گرديد و سقوط بغداد كه مركز مهم تجارت، صنعت و سياست جهان اسلام بود نيز كمكم از اهميت اين شهر كاست و زمينه را براي ترقي اقتصادي مناطق غرب و بهخصوص شمال غرب فراهم آورد، بهطوريكه مالالتجارههاي بسياري بهجاي بغداد متوجه تبريز و سلطانيه شدند.