Abstract:
دین و عرفان قدمتی وصفناشدنی در زندگی بشر دارند. در صد سال اخیر نگاههای تکمیلی و انتقادی صاحبنظران به این مقولات، منجر به ایجاد حوزههای اختصاصی مطالعاتی در دانشگاهها شده و طرفداران ویژهای پیدا کرده است. جهت تعیین صحت و سقم بسیاری از نظریهها لازم است از آن به شکل کارآمدتری استفاده شود. سویین برن یکی از صاحبنظران در حوزۀ تجربههای دینی و عرفانی است. براساس تئوری او تجربههای عرفانی عرفا در پنج گروه قرار میگیرند. از آنجا که حافظ یکی از برجستهترین عرفای این مرز و بوم است، در این پژوهش تلاش شده با تکیه بر نظریۀ برن، تجربههای عرفانی موجود در دیوان این شاعر استخراج و دستهبندی شود. یافتههای پژوهش نشان میدهد بسیاری از تجربههای عرفانی مطرح شده در دیوان حافظ در چارچوب نظریۀ برن قرار میگیرد. موارد اندکی نیز وجود دارد که نیاز به بازتعریف دارد.
Religion and mysticism have affected the human life for long. Within the last few centuries, the supplementary and critical out looks of the experts to these issues have been led to establishing specific fields at universities and some researchers have considered them. These theories should be applied more efficiently in order to determine their accuracy and reliability. Based on Sween Bern’s theory, the mystical experiences of the mystics are classified in five groups. Since Hafiz has been recognized as one of the most prominent Iranian figures in mysticism. In this research, the Sween Bern’s theory has been applied to extract and classify the mystical experiences from Hafiz Divan. The findings of this research indicate that the considered mystical experiences in Hafiz Divan are placed in the frame of Sween Bern’s theory. However, few points need to be explained
Machine summary:
(سویین برن، 2004: 296) از آنجا که دیوان حافظ سرشار از مفاهیم دینی و عرفانی است و بخش عمدهای از تجربیات عرفانی منعکس شده در آن حاصل ادراک اوست، جهت بسط و بازیابی نقاط ضعف و قوت تئوری سویین برن در حوزۀ تجربههای دینی و عرفانی، بازیابی تجربههای عرفانی حافظ از میان اشعارش تحقیق جامعی را در این حوزه در اختیار قرار میدهد که یافتههای آن کمک میکند تا کارآمد بودن و یا فقدان این کارآمدی در تئوری مذکور توجیه یا اثبات شود.
به همین منظور پرسشهای این تحقیق بر مبنای زیر تنظیم شده است: 1- براساس تئوری سویین برن چه تجارب عرفانی در اشعار حافظ وجود دارد؟ 2- کدام نوع تجربۀ عرفانی کاربرد بیشتری در سرودههای این شاعر دارد؟ باتوجه به تحقیق انجام شده، منابع پژوهشی مرتبط با موضوع حاضر به شرح ذیل است: کتاب تنوع تجربۀ دینی (1393) به قلم ویلیام جیمز، در این کتاب نگاه به دین در قرن حاضر صورت گرفته است.
او چنین سروده است: سحرکرشمۀ چشمت به خواب میدیدم زهی مراتب خوابی که به ز بیداریست (حافظ، 1368: 128) هرچند کلمات این بیت در جایگاه الوهیت قرار دارند اما حافظ برای بیان تجربۀ عرفانی خود به واقعهای اشاره کرده است که در عالم محسوسات قابلیت رؤیت را برای تمام افراد دارد.