Abstract:
رمان «العطر الفرنسی» اثر امیر تاج السّر(1960م- تاکنون) از نویسندگان سودانی، روایتگر زندگی بخشی از جامعۀ سودان است که در محلّۀ «غائب»، به دور از توجّه و عنایت حکومت، با مشکلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و روانی دست و پنجه نرم میکنند. قهرمان این رمان (علی جرجار) به عنوان نمایندۀ قشر ضعیف جامعۀ سودان، برای فرار از فشارهای روانی و امیال واپسزدۀ خویش، از مکانیسمهای دفاع روانی استفاده میکند. مکانیزمهای دفاعی، فعّالیّتهایی روانی هستند که در قبال پدیدآمدن اضطراب و مفید واقع نشدن فعّالیّتهای منطقی برای دفع این اضطرابها به وجود میآیند. این مقاله بر آن است تا به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از نقد روانشناسی، ضمن تعریف و تبیین مکانیسمهای دفاعی، نشان دهد که قهرمان رمان چرا و چگونه از مکانیسمهای دفاعی بهرهبرده و کدام مکانیسم، کاربرد بیشتری داشتهاست و علّت بهرهبرداری بیشتر او چیست. نتیجۀ به دست آمده این است که اضطراب و تنش نوروتیک، مهمترین عامل استفادۀ وی از مکانیسمهای دفاع روانی بوده که با توسّل به آن، سعی کرده از ترس خود بکاهد و خویشتن را در حاشیه امنی نگه دارد و با استفاده از مکانیسمهای دفاعی گوناگون، به خصوص خیالپردازی که نشانۀ شخصیّتهای ناپخته وبلوغنیافته است، سعی بر آن دارد تا ضمن فائقآمدن بر مسائل و اضطرابهای ایجاد شده، پاسخی درخور به نیازهای خود دهد، امّا ارتباطش را با واقعیّت از دست داده، دچار فروپاشی شخصیّت (اسکیزوفرنی پارانوئیدی) شده و به جنون کشیده میشود.
تکشف روایه «العطر الفرنسی» عن حیاه مجموعه من الشعب السودانی الذین کانوا یعیشون فی حی «الغايب» بعیدین عن التفات الحکام منکسره ظهورهم تحت المصايب الاجتماعیه والاقتصادیه والثقافیه والنفسیه. کان بطل الروایه المسمی ب «علی جرجار» الذی یمثل طبقه المعوزین السودانیین، یستفید من الیات الدفاع النفسیه هرعا عن توتراته النفسیه واماله المکبوته. المراد من الیات الدفاع النفسیه هی تحرکات نفسیه تظهر لمقابله الاضطراب والقلق والیاس اذا لم تود التصرفات المنطقیه الی النتیجه المطلوبه. کتبت هذه المقاله عبر المنهج الوصفی- التحلیلی واستنادا علی ما یدور حول هذا الموضوع من الکتب والمقالات، للفحص عن السبب الريیس فی استخدام البطل للمیکانیزمات الدفاعیه وکیفیه ظهور هذه الالیات فی الروایه المدروسه کما یرید هذا البحث الاشاره الی الالیات التی تم استخدامها اکثر من الاخری اضافه الی ذکر السبب فی هذا الامر. اهم ما وصلت الیه هذه المقاله من النتايج هی ان القلق والاستفزاز العصابی هما من اهم ما دفع البطل الی استخدام المیکانیزمات الدفاعیه، فقد تمسک بهذه المیکانیزمات لتخفیف ما استولی علیه من الاستفزازات والتوترات الذاتیه والی العیش فی الظروف الامنه. من اکثر الالیات الدفاعیه استخداما لدی بطل الروایه نستطیع الاشاره الی اللجوء الی «الحلم» و «الکبت» حتی یغلب علی ازماته النفسیه ویرد علی حوايجه ردا صحیحا ولکن منی بالفشل؛ اذ خاض فی عالم الخیال وانفصل عن الناس، فاصبح شخصیه اضطهادیه متوهمه انتهت الی الجنون