Abstract:
گزینش کنشهای انسانی متأثر از عوامل متعددی است. برخی از نظریهپردازان بر عوامل فردی و اراده و برخی بر نقش عوامل پیرامونی تأکید دارند. انسان بهعنوان موجودی مختار و انتخابگر، کنشهای خود را در فرایندی که متأثر از اراده و محیط است، برمیگزیند. محاسبه و گزینش کنشهای همنوایانه یا کجروانه متأثر از عوامل پیرامونی [جسمی، روانی، موقعیتی، ساختاری (اجتماعی، اقتصادی، ...)] است. بر اساس نظریات گزینش عقلانی، ارتکاب اعمال کجروانه امری گزینشی بوده و این گزینش، تحت تأثیر عوامل و پدیدههای گوناگونی است. تحلیلهای محققان از آیات و روایات اهلبیت(ع)، بیانگر پذیرش این نکته در آموزههای شیعی است که اختیار و اراده انسان تحت تأثیر عوامل پیرامونی، محدودیتهایی پیدا میکند که البته به معنی سلب شدن اختیار از او نیست و این مقاله، تأثیرات عوامل پیرامونی را به عنوان کلی، تبیین و تحلیل میکند. در تحلیل این مقوله، به برخی از عوامل محدودکنندة اختیار و تأثیرگذار در گزینش انسان از نگاه منابع اسلامی، اشاره شده و بررسی این متغیرها به ترتیب در سطوح خرد، میانبرد و کلان پیگیری شده است. روش پژوهش، تحلیل محتوای توصیفی و کیفی است. هدف پژوهش، تحلیل محتوای قرآن و منابع روایی و تفسیری است. موضوع نیز عبارت است از: توصیفِ نگاه قرآن و احادیث شیعه در مورد نقشآفرینی عوامل پیرامونی در محاسبه و گزینش کنشهای اختیاری. تحلیل محورهای آیات و روایات، حکایت از همسویی فیالجمله مضامین این آموزهها با محورهای نظریات مدرن جامعهشناسی کجروی دارد.
The selection of human action is influenced by several factors. Some theorists emphasize the role of individual and will factors and some emphasize the role of environmental factors. Human being is a volunteer and selector creature who chooses to act on the basis of a process influenced by the will and the environment. Investigating and choosing deviant actions is influenced by environmental factors such as physical, psychological, situational, structural (social, economic, etc.). Based on the theories of rational choice, committing acts of deviance is selective and this choice is influenced by various factors and phenomena. The analysis of scholars in the verses and narrations shows that there is an accepted point in Shia teachings that human free will is influenced by environmental factors. Accepted point shows that human free will is affected by environmental factors. As a result, these factors restrict human free will. Moreover, This does not mean that human being loses his free will. This article explains and analyzes the effects of environmental factors in general. some restricting factors in human free will and some affecting factors in the selection of humans have been analyzed from the Islamic viewpoint. These variables have been analyzed in micro, intermediate, and macro levels, respectively. The research method is descriptive and qualitative content analysis. The purpose of the research is to analyze the content of the Quran and Sources of narrations and interpretation. Also, The subject consisted of describing Holy Quran viewpoint and Hadith about the role of environmental factors in evaluating and selecting of optional actions. The analysis of the verses and narrations shows that the content of these teachings is associated with modern theories of sociology of deviance.
Machine summary:
تحليلهاي محققان از آيات و روايات اهلبيت(ع)، بيانگر پذيرش اين نکته در آموزههاي شيعي است که اختيار و اراده انسان تحت تأثير عوامل پيراموني، محدوديتهايي پيدا ميکند که البته به معني سلب شدن اختيار از او نيست و این مقاله، تأثیرات عوامل پیرامونی را به عنوان کلي، تبيين و تحليل ميکند.
بر اساس اين آية شريفه، تعصبات جاهلانه در مورد آداب و رسوم موجب ميشود که افراد به دنبال افکار و عقايد پيشينيان خود راه افتاده و بدون توجه به درستي و نادرستي آن افکار و اعمال، همرنگ آنها شوند.
آيات و روايات اسلامي، تأثيرپذيري فرد از همنشينان را مورد تأييد قرار داده و تأکيد دارند که همنشينان با تزيين نگرشها و اعمال خود در افراد تأثير گذاشته و موجب تغيير نگرشهاي آنها نسبت به بدي و خوبي و در نتيجه، تغيير اعمال و گزينشهاي آنها ميشوند.
در این روايت که از امام علي(ع) روايت شده و همچنين در روايتهاي مشابه آن، که بياني شبيه به آية 25 سورة فصلت دارند، به اين نکته توجه داده ميشود که همنشينان بد، اعمال بد و کجروانه را در نظر همنشين خود تزيين ميکنند و بدينشکل، گزينشهاي آنان را جهت ميدهند.
آنان همچنين در تحليل چگونگي تأثير شيطان بر نگرش، گزينش و رفتار افراد مورد نظر در اين آيه، يادآور ميشوند که: «شيطان (با استفاده از روح هويپرستي آنها) اعمالشان را در نظرشان زينت داده بود، و هر عمل زشتي را انجام ميدادند زيبا و هر كار خلافي را صواب ميپنداشتند» (همان، ج 1، ص 595).