Abstract:
عقل قویترین ابزار شناختی انسان است. ما بسیاری از پدیدههای جهان هستی را به وسیلة عقل میشناسیم. ولی از شناخت بسیاری پدیدهها نیز ناتوانیم. وقتی عقل امکان شناخت بسیاری از مخلوقات را نداشته باشد با آن که صفت محدودیت دارند، به طریق اولی از شناخت خالق نامحدود ناتوان است. روایات فراوان این ناتوانی عقل از شناخت خدا را تایید میکنند. البته روایاتی اندک، مخالف ابتدائی این معنا است. هدف این نوشتار، جمع بین روایات شناخت و عدم شناخت عقلی از خدای سبحان میباشد.
این نکات در مقاله بررسی میشود که عقل مخلوقی والا مرتبه است، و مانند مخلوقات دیگر به معرفت خدا سرشته شده است، لذا میتوان خود عقل را مفطور به فطرت خدایی یعنی توحید دانست. پس روایاتی که در آن از معرفت عقل نام برده شده است، نشان دهندة کشف خود عقل نیست، بلکه اعطا و بخششی از جانب خدا به عقل است. در این مقاله، از توضیح و تبیینهای دانشوران شیعی استناد شده است.
العقل اقوی الآلات المعرفتیة لله. نحن نعرف کثیرا من ظواهر عالم الکون بالعقل. لکن عاجزون عن معرفة کثیر من الظواهر ایضا. اذا عجز العقل عن معرفة کثیر من المخلوقات رغما من تناهیها فی الصفة، بطریق اولی عاجز عن معرفة خالق غیرمتناه. تؤید الروایات الکثیرة عجز العقل عن معرفة الله و روایات قلیلة معارضة ابتدائیة لهذا المعنی طبعا. مقصد هذا المقال هو الجمع بین روایات المعرفة العقلیة و عدم هذه المعرفة عن الله سبحانه و تعالی. تناقش هذه الملاحظات فی هذه المقالة و هی أن العقل مخلوق أغر و مفطور بمعرفة الله کسائر المخلوقات. لهذا نستطیع أن نراه مفطورا بفطرة الله ای التوحید. من مثم نقول الروایات التی ذکرت فیها معرفة العقل، لیست ترجمانا عن کشف نفس العقل بل هی إعطاء و موهبة من قبل الله الی العقل. استند فی هذه المقالة الی الایضاحات و تبیینات علماء الشیعة.
Reason is the strongest cognitive tool of man. We know many phenomena of the universe by reason and we are also incapable of recognizing many phenomena. When reason is unable to recognize many creatures while they have the attribute of being limited, it is highly incapable of recognizing the infinite Creator in the first place. Numerous narrations confirm this inability of reason to know God. Of course, few narrations contradict this. The purpose of this article is to adjust the narrations of rational recognition and non-rational recognition of Almighty God. These points are examined in this article that reason is a high rank creature, and like other creatures it is created to be able to know God, so the reason itself can be considered as colored by the divine nature (Fitrah), that is, monotheism. Thus, the narrations in which the ability of the reason to know God (Ma'rifat-e-'Aql) are mentioned do not indicate the discovery of the reason itself, but reveal a gift from God to the reason. In this article, the explanations of Shiite scholars are cited.
Machine summary:
این نکات در مقاله بررسی میشود که عقل مخلوقی والا مرتبه است، و مانند مخلوقات دیگر به معرفت خدا سرشته شده است، لذا میتوان خود عقل را مفطور به فطرت خدایی یعنی توحید دانست.
وَ غَمَضَتْ مَدَاخِلُ الْعُقُولِ مِنْ حَيْثُ لَا تَبْلُغُهُ الصِّفَاتُ لِتَنَالَ عِلْمَ إِلَهِيَّتِهِ؟» (صدوق، التوحيد، ص: 51؛ سید رضی در نهج البلاغه، خطبه 91 همین حدیث را با عنوان خطبة الأشباح نقل میکند) چشم عقول از درك صفات خدا بسته است، چگونه به شناخت ذاتش باز شود؟ میرزا حبیب الله خویی شرح مفصل بر این جملات خطبه علوی نوشته و ضمن آن مینویسد: «و أنّ العقول إذا غمضت مداخلها، أى خفيت مواقع دخولها فی دقايق العلوم النّظرية الالهية بحيث لا توصف لدقتها، طالبة ان تعلم حقيقة ذاته، انقطعت و أعيت؛ لقصور العقول عن الوصول إلى حقيقة ما ليس بذى حدّ و لا تركيب.
7. امام صادق در دعای روز چهاردهم ماه فرمود: «وَ ضَلَّتْ فِيكَ الْعُقُولُ» (ابن طاووس، الدروع الواقية، ص 118) عقول در شناخت خدا راه گم میکنند.
در دعای ساعت ششم منقول از امام صادق آمده است: «وَ أَعْجَزْتَ الْعُقُولَ عَنْ عِلْمِ كَيْفِيَّتِكَ» (شیخ بهاء الدین عاملی، ص: 207) عقول از شناخت کیفیت خدا عاجزند.
توضیح آنکه: عقل مخلوقی والا مرتبه است، و مانند مخلوقات دیگر به معرفت خدا سرشته شده است؛ لذا میتوان خود عقل را مفطور به فطرت الله یعنی توحید دانست.
2. در دعایی که ابن طاووس از امام صادق روایت میکند، آمده است: «وَ أَسْأَلُكَ بِتَوْحِيدِكَ الَّذِی فَطَرْتَ عَلَيْهِ الْعُقُولَ» (ابن طاووس، مهج الدعوات، ص: 175) در این دعای شریف امام صادق صلوات الله علیه صراحتاً عقول را مفطور بر توحید بیان میکند.