Abstract:
منطقه قفقاز از نظر سیاسی و اقتصادی در قیاس با سایر مناطق، دارای ویژگی های برجسته ای همچون تنوع اقلیمی و جمعیتی، امتیاز استراتژیکی (وجود راه آبی ایجاد شده از تنگه بسفر، دریای مرمره و مدیترانه) و منابع سرشار مالی بود. عوامل مذکور سبب جلب توجه دو کشور ایران و روسیه به منطقه قفقاز گردید و هر دو خواهان توسعه نفوذ سیاسی خود در این منطقه بودند. تبیین نقش قفقاز در روابط ایران و روسیه در دوره دوم حکومت صفویه حایز اهمیت بسیار می باشد. از این رو پژوهش حاضر بر آن است تا با استفاده از منابع کتابخانهای و روش توصیفی تحلیلی به بررسی نقش استراتژیکی قفقاز در روابط ایران و روسیه وعملکرد حکام صفویه در این محدوده جغرافیایی بپردازد. مساله بنیادی در این پژوهش، اهمیت منطقه قفقاز در روابط سیاسی و نظامی صفوی و روسیه (در فاصله1135ـ996ق.) میباشد. این نقش از ویژگی ها و شرایط اقتصادی و جغرافیایی منطقه قفقاز نشات می گیرد، که به عنوان مثال در اختیار داشتن تنگه ها و معابر مهم دریایی و دستیابی به منافع اقتصادی و تجاری و گسترش سرزمین در موضوع قفقاز مهم است.
The Caucasus region has outstanding political and economic features
in comparison with other nearby regions such as climate and
population diversity, strategic advantage (as a waterway created from
the Bosphorus Strait, the Sea of Marmara and Mediterranean Sea) and
financial resources. Abovementioned advantages attracted Iranian and
Russian Rulers’ attention to this region and both attempted to expand
their political influence there. Determination of Caucasus role in Iran-
Russia relations in the second period of Safavid Dynasty is very
significant. Accordingly, the objective of present study is to investigate
the role of this region and its strategic importance in Iran-Russia
relations (which was accompanied with diplomatic and political
activities at some times and military actions at the other time) utilizing
library resources and descriptive-analytic method. The major part of
this thesis focuses on the importance of Caucasus importance and its
role on political and military relations between Safavid and Russian
Dynasties at 1588-1723 AD. This role highly originates from
geographical and economic conditions of this land; such as straits and
main maritime routes and economic and commercial benefits.
Machine summary:
نقش قفقاز در روابط ایران و روسیه در دوره دوم حکومت صفویه (1135-996ق/1723-1588م) علی توکلیان زینب خسروجردی چکیده منطقه قفقاز از نظر سیاسی و اقتصادی در قیاس با سایر مناطق، دارای ویژگی های برجسته ای همچون تنوع اقلیمی و جمعیتی، امتیاز استراتژیکی (وجود راه آبی ایجاد شده از تنگه بسفر، دریای مرمره و مدیترانه) و منابع سرشار مالی بود.
صفویه، روسیه، قفقاز، شاه عباس اول، پطرکبیر مقدمه روسیه از آغاز بیشتر با دروازه ی بزرگ دربند و سرزمین قفقاز و تماس های مذهبی با مسیحیان آن منطقه (گرجیان و ارامنه)، و به دلایل گوناگون همچون؛ حمایت از هم کیشان مسیحی، بر گسترش متصرفات خود دلبستگی بیشتری پیدا کرد.
بعد از آن که تهمورس گرجی که از شاه عباس دوم شکست خورده بود، از تزار روس درخواست کمک نمود و روس ها را راهنمایی کرد که اگر چند قلعهی دیگر در حوالی رودخانه قوین سو بسازند هم میتوانند مانع رسیدن چرکس ها به مناطق تحت نظارت روسیه شوند و هم از طرف دیگر چنانچه روس ها بخواهند به کمک امرای گرجستان بیایند وجود این قلعه ها بسیاری از مشکلات را رفع میکند (نوایی،106:1360).
با توجه به متن فوق الذکر می توان گفت که با وجود شدت عمل و خشونت نظامی شاه عباس دوم در تخریب قلعه های روسی، بازهم روابط دوکشور دستخوش بحران شدید نشده است، چنان که دربار صفوی نیزخان قلی بیگ را به همراه سفیر روس به مسکو فرستاد و این خود بیانگر جواب دوستانه و اقدام متقابل دولت ایران در برابر اقدام روس ها در ارسال سفیر جدید بود (نوایی،1377: 225).