Abstract:
منفعتگرایی اخلاقی از مباحثی است که ذیل مسئله فایدهگرایی در بین متفکران غربی مطرح است. سردمدار این بحث، جان استوارت میل است که بعد از طرح لیبرالیسم کلاسیک، در حوزه اخلاق، مبتنی بر مبنای فلسفی فایدهگرایی، به منفعتگرایی اخلاق راه یافت. به باور وی فایدهگرایی در عرصه زندگی برای آدمی بیشترین شادکامی را به دنبال دارد. غایت و هدف فایدهگرایی در اخلاق، خوشی و شادی به نحو حداکثری است. این شادکامی با فداکردن فرد برای دیگران، دارای بار ارزش اخلاقی شده و اخلاق منفعتگرا را بروز میدهد. براساس یافتههای این تحقیق، پلورالیسم اخلاقی، اباحهگری و بهرهگیری از تمتعات مادی به شکل حداکثری برای شادکامی زندگی، از نتایج اخلاق منفعتگراست. علامه جعفری، مبانی و مؤلفههای طرح شده در اندیشه میل را با چالشهای جدی مواجه میداند. او، انسانمحوری، جریان تنازع در بقا، اصالت لذت و اصالت منفعت را از مبانی اندیشههای میل دانسته و آنها را باعث انحراف و تباهی بشریت معرفی میکند. در این تحقیق با روش توصیفی ـ تحلیلی ابتدا به طرح اندیشه میل و در ادامه به روش تحلیلی انتقادی به نقد نظریه او براساس منظومه فکری استاد محمدتقی جعفری میپردازیم.
Moral utilitarianism is one of the issues underlying utilitarianism among Western thinkers. At the forefront of this debate is John Stuart Mill, who found out the utilitarianism of morality after designing the classical liberalism in the realm of morality based on the philosophical basis of utilitarianism. To him, utilitarianism in life brings about most happiness for a person. The goal and purpose of utilitarianism in morality is to maximize joy and happiness. As regards sacrificing oneself for others, this happiness assumes a moral value and expresses utilitarian morality. Based on the findings of this study, moral pluralism, libertinism, and exploitation of material pleasures to the maximum for the happiness of life are the results of utilitarian morality. Allameh Ja’fari presents serious challenges to the foundations and components proposed in Mill’s thought. He considers human-centeredness, survival conflict, the originality of pleasure and the originality of utility as the basis of Mill’s ideas and introduces them as the cause of deviation and destruction of humanity. Using a descriptive-analytical method, this research first discusses Mill’s thought and then with a critical analytical method, critiques his theory based on the intellectual system of Professor Mohammad Taqi Ja’fari.
Machine summary:
سردمدار اين بحث، جان استوارت ميل است که بعد از طرح ليبراليسم کلاسيک، در حوزه اخلاق، مبتني بر مبناي فلسفي فايدهگرايي، به منفعتگرايي اخلاق راه يافت.
برخي از مواردي که از جهت تحليل انديشه فايدهگرايي در منشورات کشور به چاپ رسيدهاند عبارتند از: پژوهشي با عنوان «بررسي مباني فلسفه اخلاق سودگرايانه در سازمان (مقايسه نظام اخلاقي سودگرايانه با منشور اخلاقي جهاني سازمان)» (پژوهشهاي اخلاقي، شماره 17، پاييز 1393) به انديشههاي بنتام، ميل و سينگر در حوزه فايدهگرايي سازماني اشاره ميکند که کاملاً با تحقيق حاضر متفاوت است.
(همو، 1381: 10 / 293؛ همو، 1389: 68 ـ 62) بنابراين، اگر از انسان بخواهند همة لذات و منفعتها را داشته باشد و بهره ببرد، جاي تعقل کجاست؟ آيا اخلاق بايد داراي قيد منفعتگرايي باشد تا فرد به کمال برسد؟ آيا انسان نبايد از اين نعمت بزرگ براي حيات معقولِ خود برخوردار شود؟ تکليف عدالت، معناي رشد شخصيّت، عشق، محبّت و علاقه بر انسانها چه ميشود؟ توجه به ديگران ضمن تأمين موارد ياد شده در راستاي حيات معقول ميسر است.
(ميل، 1385: 150 ـ 4) نقد علامه جعفري بر پلوراليسم اخلاقي آزادي براي همه انسانها وجود دارد، البته نه آن آزادي که براي هر کسي بدون قيد و قانون و مسئوليت باشد و رفتار و اخلاق هرکسي درست و حق باشد؛ بلکه هرکس در برابر آزادياي که دارد مسئول است.
جان استوارت ميل، مبتني بر منفعتگرايي اخلاقي، هدف از آموزة فايدهگرايي را شادي و خوشي دانست و بر اين باور بود که چون اين خوشي، مصلحت جمعي دارد، داراي بار ارزش اخلاقي است.