Abstract:
یکی از دغدغه های مورخان جستجوی دادههای مفید برای نگارش تاریخ اجتماعی است. در میان منابع غیر تحقیقی و غیر تاریخ نگارانه یکی از منابعی که از قابلیت و ظرفیت بالایی برای نگارش تاریخ اجتماعی برخوردار است نگاه به آثار علماء محلی است. مقاله حاضر به معرفی جایگاه علمای قاینات چون سید ابوطالب قاینی، محمد حسن هردنگی، محمد باقر آیتی، سید ابوتراب انوار و محمد هادی هادوی پرداخته و ضمن معرفی آنها به گونه اسنادی و تحقیقی و دور از هرگونه تعصب گیری به شناسایی واقعی جایگاه هر یک از آنها می پردازد. هدف اصلی این مقاله شناسایی حاکمان شرعی از قاینات است که بدلیل سیطره سیاسی، نخبه گرایی محلی، زندگی دور از بیرجند و فاصله گیری از امرای قاینات، نقش آنهادر تاریخ محلی قاینات کمرنگ و گاها مفقود شده است.
Machine summary:
پاسخ : 1- این موضوع فقط در کتاب بزرگان قاین (سعیدزاده، 1369) بیان گردیده و منابع تاریخی قبل از تالیف این کتاب، این ادعا را تایید نمی کند و اگر این چنین می بود در کتاب بهارستان که نسخه اصل آن در سال 1327 شمسی چاپ شده است و نویسنده آن خود به واسطه پدرش شیخ محمد باقر آیتی بیرجندی از شاگردان سيد ابوطالب بوده(آیتی،۱۳۷۱) می بایست این موضوع را بیان می کرد.
چرا که در هیچ منبعی اشارتی به حضور شخصیتی تاثیر گذار در این دوران نمی شود ؛پس کدامین عالم و فقیهی بوده است که حوزه های علمیه قاینات و مسائل شرعی و سایر امورات را در این منطقه رهبری می کرده است ؟ 2- بر اساس آثار باقیمانده دست نوشته های شیخ محمد حسین راشد که متذکر می گردد ایشان مدت زیادی را بعد از رحلت آقا سید ابوطالب مجتهد قاینی عهده دار جلسات تدریس علوم دینی در قاینات بوده اند؛ می توان به این نتیجه رسید که فطرت و وجودی که راهبری این دوران را بر عهده داشته آخوند ملا محمد حسن بوده است(نگاره 3).
آخوند هردنگی نویسنده وقفنامه و قبول کننده تولیت آن و سید ابوتراب تایید کننده شرعی آن است 4- از تاریخ 1317 قمری به بعد دیگر اسناد به مهر سید ابوتراب انوار دیده نمی شود که این با ادعای شیخ محمد حسین آیتی مبنی بر هجرت ایشان دراواخر عمر به مشهد مطابقت می کند.