Abstract:
بررسی دقیق و سنجیدۀ قصهها میتواند درک درستی از باورها، اندیشهها، شیوه زندگی، توتمها، اسطورهها و کهنالگوهای یک قوم در اختیار پژوهشگر بگذارد. یکی از این قصهها ـ که تاکنون در هیچ منبع مکتوبی ثبت نشده ـ قصه «درخت زندگی» است که در منطقه کوهمرهسرخی فارس رایج است. این قصه بهگونهای با بنمایههای اساطیری درآمیخته است که تعیین مرز دقیق میان قصه و اسطوره در آن بسیار دشوار است. هدف نگارنده، بررسی این بنمایهها در قصه «درخت زندگی» است. برای انجام این کار، نخست بهشیوه میدانی، قصه از راویان متعدد ثبت و ضبط شده و سپس به شیوه توصیفی ـ تحلیلی به بررسی بنمایههای اساطیری پرداخته شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که چند بنمایه اصلی، محورهای اساسی قصه را تشکیل میدهند: 1. قهرمان قصه، عوامل زایش ـ گاو، دختر، ابرهای بارانزا را از چنگ نیروهای شر ـ دیوان نجات میدهد و طراوت و سرسبزی را به جهان بازمیگرداند. 2. قهرمان و همراهانش از ششخان برای بازگشت به خانه میگذرند. 3. قهرمان قصه بهسوی درخت زندگی ـ درخت انار که در مرکز و محور عالم قرار دارد حرکت میکند و پس از زندانی کردن نگهبان درخت، از میوه درخت میچیند. 4. درخت انار و درخت انجیر بهمنزلۀ نمادهای باروری در قصه مطرح میشوند. اسطوره باروری و تلاش قهرمان برای رسیدن به میوه بارورکننده، یکی از محورهای اصلی داستان است. 5. ایزد سروش با عنوان «سروشی غیبی» در نقش هدایتگر و راهنمای قهرمان قصه ظاهر میشود.
A detail study of the tales can provide a rich understanding of beliefs, thoughts, way of living, totems, myths, and the old patterns of a nation. A good example of such tales which has never been recorded in any written source is the tale Tree of Life common in Kohmare Sorkhi area of Fars province in Iran. This tale is, somehow, intermingled with mythical motifs; therefore, it is difficult to determine the accurate boundary between tale and myth. The aim of the study, however, is to investigate these motifs in this tale. To accomplish this, this tale was registered and recorded out of different narrators borrowing a field method study as the research method; secondly, the mythical motifs were addressed with an analytical-descriptive method. The findings of the study showed that several main motifs formed the fundamental pivots of the tale: 1) the hero of the tale saves the sources of birth- cow, girl, and rain-producing clouds- from the evil forces, and restores happiness and safety, 2) the hero and his companions overcome the six adventures to return home, 3) the hero of the tale moves towards the tree of life- pomegranate tree- which is at the center of the world and plucks the fruit after imprisoning the guard of the tree, 4) the pomegranate and fig trees are posed as fertility symbols in the tale. The myth of fertility and the attempt of the hero to reach the fertility fruits is one of the main pivots of the story, and 5) the oracle appears in the role of the guide and leader of the hero.
Machine summary:
براي انجام اين کار، نخست به شيوة ميداني، قصه از راويان متعدد ثبت و ضبط شده و سپس به شيوة توصيفي ـ تحليلي به بررسي بن مايه هاي اساطيري پرداخته شده است .
زهرا انصاري و همکاران (١٣٩٣) در مقاله اي با عنوان «بررسي و طبقه بندي انگارة اساطيري درخت ـ مرد در قصه هاي عاميانۀ هرمزگان » کوشيده اند اين انگاره را در چهار بخش ازدواج دختر با درخت ، بارور شدن زن به وسيلۀ درخت ، باور به حضور ديو يا جن مذکر در درخت و پيکرگرداني درخت ـ مرد و مرد ـ درخت بررسي کنند.
وطن پور و نميرانيان در مقالۀ «ريخت شناسي و تحليل اسطوره اي قصۀ عاميانۀ دختر و درخت کنار» (١٣٩١)، کوشيده اند افزون بر ارائۀ الگويي براي بررسي قصه هاي عاميانه ، بن مايه هاي اسطوره اي اين روايت را نيز نشان دهند.
براي نمونه ، دوزاده خاني که هرکول از آن ها ميگذرد (گريمال ، ١٣٦٧: ٣٨١ ـ ٣٩٤)، چهار خان بلوروفون در ايلياد هومر (هومر، ١٣٧٧: ٢٢٠ ـ ٢٢١)، گذر «تزه »، پهلوان بزرگ يوناني، براي بازگشت به موطن خويش (برن و همکاران ، ١٣٨٤: ٣١ ـ ٣٦) و نمونه هاي بسيار ديگر در اساطير ملل بيانگر اهميت اين بن مايه است .
در اين قصه نيز مانند روايت هاي اساطيري، وقتي گرگي به درخت انار ـ درخت باروري ـ ميرسد ناگزيز ميشود اژدها را که نگهبان درخت است ، درون غار زنداني کند تا بتواند از درخت ميوه بچيند (دربارة درخت زندگي، ر.
٤. درخت زندگي در اين قصه مانند ديگر روايت هاي اساطيري در مرکز و محور جهان قرار دارد.