Abstract:
ملاصدرا در اسفار، مراتب چهارگانهای را برای علم خداوند در نظر میگیرد. مسئله این مقاله بررسی استنادات قرآنی ملاصدرا و هماهنگی برداشتهای وی با ظواهر آیات و دیدگاههای غالب در تفاسیر شیعی است. از آنجا که مراتب علم الهی در حکمت متعالیه با مراتب وجود پیوند خورده و حقیقت علم عین حقیقتِ وجود، بسیط و دارای مراتب حقیقی است؛ بر این اساس با روشی تحلیلی و استنادی مروری بر اقسام علم الهی، چگونگی علم الهی به ماسوا و مراتب و عوالم وجود در نظام آفرینش از نظر ملاصدرا خواهیم داشت. یافتههای تحقیق نشان میدهد که ملاصدرا کوشیده تا حد امکان آیات قرآن را با استفاده از ضوابط عقلی و نوآوری های حکمی خود تفسیر کند.
In Asfar, Mulla Sadra considers four levels for the mind of God. The issue of this article is to examine Mulla Sadrachr('39')s Qurchr('39')anic citations and the harmony of his interpretations with the appearances of the verses and the prevailing views in Shiite interpretations. Because the levels of the Divine mind in the transcendent wisdom are connected with the levels of existence, and the truth of mind is the same as the truth of existence, it is simple and has real levels. Accordingly, with an analytical and citational method, we will have an overview of the types of the Divine mind, the how of the Divine mind of the levels and worlds of existence in the system of creation from Mulla Sadrachr('39')s point of view. The findings show that Mulla Sadra tried to interpret the verses of the Qurchr('39')an as much as possible using his own rules of reason and innovation.
Machine summary:
(صدرالدين شيرازي، ۱۴۱۲: ۶ / ۲۹۱) البته در جاي ديگر، لوح و قلم را جزء مراتب علم حق ندانسته بلکه قلم را محل قضا و لوح را محل قَدَر الهي ميداند و معتقد است که علم واجب به غير خود به چهار مرتبه است؛ علم بسيط ذاتي، علم تفصيلي قضايي و امّ الکتاب، علم قدري و محو و اثبات وجود مادي.
(همو، ۱۳۶۱: ۷ / ۱۰۴) پس از نظر صدرا «امّ الکتاب» همان لوح محفوظ است که صورتهاي علمي خداوند توسط جوهر مجرد ـ قلم ـ در آن نوشته ميشود و حاوي صور کليه، آن هم به صورت تفصيلي است و به همين جهت هرچه در عالم جريان مييابد، در آن مکتوب و ثبت گشته است و چون داراي هويتي عقلي است، از هرگونه تغيير و نسخي مصون بوده و کون و فساد در آن راه ندارد.
(صدرالدين شيرازي، ۱۳۸۰: ۸۷) اين عبارات به صورتهاي علمي خداوند در هر دو عالم عقلاني و نفساني اشاره دارد که اولي منبع و مخزن قضاي ربّاني است و دومي مظهر قَدَر خداوندي است و صورتهاي علمي حق که در عالم قضا هستند چون در نهايت نورانيت و صفا و پاکي هستند، کسي جز خداي متعال قادر به مشاهده و درک آنها نيست و به تعبير قرآن «لايعلَمُها إلّا هُوَ» و خزائن الهي هستند که ملاصدرا محل آنها را قلم ميپندارد و از طرفي محل قَدَر را لوح محو و اثبات دانسته و ميگويد آن صورتهايي که در عالم نفوس فلکياند، لوح قَدَر الهياند و هر آنچه که قرار است در دنيا اتفاق بيفتد، مطابق است با آنچه که در اين عالم ثبت شده است و صدرا آن را بر دو نوع دانسته: ۱.