Abstract:
بسیاری از آیات قرآن رنگ و بوی اجتماعی دارند و از مباحث این کتاب الهی بر می آید که طرح ریزی جامعهای خاص، مد نظر آن بوده است.از همین رو تألیفات گوناگونی پیرامون مسائل اجتماعی قرآن به نگارش درآمده و همواره این موضوع توجه پژوهشگران را جلب کرده است. از سوی دیگر قرآن کریم در یک بستر تاریخی و در شرایط مختلف نازل شده ولی تاکنون کمتر کوششی در جهت مطالعه مباحث اجتماعی قرآن منبطق با ترتیب نزول انجام شده؛ حال آنکه چنین رویکردی میتواند نکات تفسیری جدیدی را آشکار کند. پژوهش حاضر با همین هدف به نگارش درآمده است.بدینسان، سعی بر آن شده تا آیات اجتماعی قرآن طبق روایات معتبر ترتیب نزول تنظیم شود و مراحل مختلف شکل گیری جامعه آرمانی مد نظر قرآن کشف شود. با مقارنه این آیات به دست می آید؛قرآن کریم در سور ابتدایی مکی تعصبات نژادی جامعه جاهلی را در هم میشکند و دعوت میشود که انسانها بر پایه توحید و دین خدا متحد شوند و جامعه تشکیل دهند.پس از این مراحل و در سالهای نزول قرآن در مدینه نوعی خاص از جامعه بنیان نهاده میشود که روابط در آن بر پایه تقوی،عدالت،اصلاح و اخوت شکل میگیرد.
Machine summary:
صاحب تفسیر «من هدی القرآن » مینویسد: انسان کسی است که خود واقع و سرنوشت حقیقی خود را میسازد، و هر اندازه سعی وی کوچک یا بزرگ باشد، و در هر جا که ایستاده باشد، ناگزیر نتیجه آن در دنیا و آخرت به او خواهد رسید، چه این سنتی الهی است که بر زندگی فرمان میراند (مدرسی، ١٤١٩: ١٨/١٤) ٢-٢-٣-آیات ٩ و ١٠ سوره مبارکه شمس در سوره «شمس » که بیست و ششمین سوره بر اساس نزول است (سیوطی، ١٩٧٤: ٤٠/١؛ بهجت پور، ١٣٩٠: ٣٤٥) نیز چنین مفهومی وجود دارد: (شمس /٩و١٠): که هر کس آن را پاک گردانید، قطعاً رستگار شد، و هر که آلوده اش ساخت ، قطعاً درباخت .
سوره فرقان چهل و دومین سوره است که بعد از «یس » در مکه نازل گردید (آل غازی، ١٣٨٢: ٦٥/٢) در این آیه شریفه نیز به اشتراک همه انسان ها در اصل وجودی اشاره شده و بیان میکند اجتماع بر اساس پیوندهای سببی و نسبی شکل میگیرد.
(طباطبایی، ١٤١٧: ٩٧/٤) ٢-٣- دومین مرحله : دعوت به اتحاد انسان ها بر پایه دین خدا در آیات پیشین خداوند با ذکر مقدماتی بیان کرد همه انسان ها در اصل آفرینش یکسان هستند و معیار سعادت و رستگاری تقوی و تلاش انسان ها است و بدین ترتیب مرزبندیهای اجتماعی مرسوم که بر اساس قومیت و حکومت و ثروت و ...
از این آیه به بعد خداوند معیارهای جامعه اسلامی را ذکر میکند و اجتماعی با ویژگیهای جدید را بنیان میدهد و اولین ویژگی آن امر به معروف و نهی از منکر عنوان میشود که ارتباط مستقیم با اصلاح امور جامعه دارد.