Abstract:
با بررسی تاریخ دادرسی در ایران باستان میتوان فهمید که دادگستری در این سرزمین در مرحلهای از اهمیت قرار داشته که کشورهای متمدن آن زمان از آن بیبهره بودهاند. بنا به قول تاریخ نویسان یونانی و سنگ نوشتههای آشوری و کتاب تورات، مادها از نخستین کسانی بودند که در این سرزمین حکومت میکردند و در امر قضا سختگیر و سرپیچی از قانون را روا نمیدانستند و متخلفان را به شدت مجازات مینمودند. با این روش عدالت را رعایت میکردند و به حکومتهای بعد از مادها هم سرایت نمود؛ اینکه مقام عدل و عدالت که پایه دادرسی است تا چه اندازه دارای اهمیت میباشد؟ میتوان گفت در ایران آیین و تشریفات دادرسی از عرف، قواعد دین زرتشت و فرامین پادشاه سرچشمه میگرفت. از زمان هخامنشیان، قرائن کافی در دست است که عدالت به کودکان آموزش داده میشد و هم در اجرای آن در داوری به حد افراط اعمال میگردید. معمولاً قاضیها از میان اشخاص لایق و امین و دانشمند منصوب میشدند و اگر حکم غلط در نتیجه گرفتن رشوه صادر مینمودند به مجازات اعدام محکوم میشدند. چنانچه این نحوهی گزینش قاضیها در دورههای مختلف حکومتها در ایران هم جاری بوده چنانکه بعد از ورود اعراب به ایران و رواج اسلام در این سرزمین قاضیها از میان مردم متقی و بر اساس سنت و قرآن برگزیده میشدند، هم اکنون و پس از انقلاب مشروطه هم شرایط گزینش قاضیها، نهادینه شده و قاضی منصوب باید دارای شرایط اخلاقی، دینی و اجتماعی خوبی باشد تا برای منصب قضا، انتخاب شود.
Machine summary:
با اين روش عدالت را رعايت ميکردند و به حکومت هاي بعد از مادها هم سرايت نمود؛ اينکه مقام عدل و عدالت که پايه دادرسي است تا چه اندازه داراي اهميت ميباشد؟ ميتوان گفت در ايران آيين و تشريفات دادرسي از عرف ، قواعد دين زرتشت و فرامين پادشاه سرچشمه ميگرفت .
بعد از آن محکمه عالي بود؛ که از هفت قاضي تشکيل ميشد و پايين تر از آن محکمه هاي محلي بودند که در سراسر کشور وجود داشتند، قوانين را کاهنان وضع ميکردند و تا مدت هاي طولاني کار رسيدگي به دعاوي نيز از وظايف ايشان بود، ولي در زمان هاي بعد مردان و حتي زناني غير از طبقه کاهنان به اين گونه کارها رسيدگي ميکردند، به غير از دعاوي اي که اهميت فراوان داشت ، ضمانت را ميپذيرفتند و در محاکمات از راه و رسم منظم و خاص پيروي ميکردند (دورانت ، ٤١٨/١؛ مدني، ٢٩).
حال براي توضيح و روشن نمودن نوع دادرسي که در اين مقاله ، به دادگستري در ايران قبل از اسلام تعبير شده است ، ابتدا به تعريف واژه ها و سپس مراحل تکامل قانون و دادگستري و همچنين پيشينه دادرسي در نزد حاکمان بررسي ميشود و در نهايت به روش دادرسي در ايران باستان پرداخته ايم و اينکه چگونه کشور متمدني چون ايران در آن زمان تشکيلاتي منسجم و قابل قبول به وجود آورده بود؛ که آثار آن نيز تا مدت ها مديدي الگويي براي دولت هاي بعد از اسلام بود؛ اما با تغييرات جزيي و گرفتن رنگ و بوي اسلامي به حيات خود ادامه داد.