Abstract:
در دوره قاجار به دلیل کمبود وسایل ارتباط جمعی از یک سو و گسترش سطح عمومی سواد از سوی دیگر باعث شد تا احوالات افرادی از طبقات مختلف(شاهان و شاهزادگان، طلاب و روحانیون، تحصیلکردههای روشنفکر، شاعران و نویسندگان و حتی مردم عامی) مطرح، بلکه بسیاری از مسائل روز در نامهها بیان گردد که در مکاتبات رسمی و اداری به دلیل مسائل امنیتی و سری، کمتر به آن پرداخته میشده است. این دوره در حالی که از منظر تاریخی، نثر فارسی در حال گذار از نثر مصنوع به نثر فنّی بوده؛ از منظر فرهنگی، اجتماعی نیز نامه نگاری از انحصار شاهان، وزرا، ادیبان و اهل فضل خارج شده و عامه مردم نیز به نامه نگاری روی آوردند. این پژوهش در تلاش است تا با شناسایی نوع نگارش، اصطلاحات و تعابیر ادبی به کار رفته و اندیشه و مضامین انواع نامههای بر جای مانده از عهد قاجار، نقش و جایگاه نامه و نامه نگاری را در نثر فارسی مورد بررسی قرار دهد.
Machine summary:
ويژگي هاي زباني، نگارشي و دستوري نامه هاي عهذ قاجار؛ با محوريت بررسي قائم مقام و اميرکبير تاريخ دريافت : ٩٨/٢/١٣ حميده مظ هري آزاد * تاريخ پذيرش: ٩٨/٥/١٩ مريم شايگان ** چکيده در دوره قاجار به دليل کمبود وسايل ارتباط جمعي از يک سو و گسترش سطح عمومي سواد از سوي ديگر باعث شد تا احوالات افرادي از طبقات مختلف (شاهان و شاهزادگان ، طلاب و روحانيون ، تحصيلکرده هـاي روشـنفکر، شـاعران و نويسـندگان و حتـي مـردم عامي ) مطرح ، بلکه بسياري از مسائل روز در نامه ها بيان گردد که در مکاتبات رسـمي و اداري به دليل مسائل امنيتي و سري ، کم تر به آن پرداخته مي شده اسـت .
پيشينه پژوهش اگرچه تا کنون هيچ مطالعه جامع و مستقلي درباره ارزش ادبي و ويژگي هـاي سـبکي نامه هاي عهد قاجار انجام نيافته است اما مي توان به برخـي از مطالعـات و آثـاري کـه تـا حدودي نزديک و مر تبط به اين پژوهش هستند اشاره کرد.
در حـوزه مقـالات و پژوهش هاي علمي ، مرداني (۱۳۷۷) در بخشي از مقاله پژوهشي خود با عنـوان «ترسـل و نامه نگاري در ادب فارسي »، به جايگاه قائم مقام فراهاني (به عنوان يکي از نامه نگاران عهد قاجار) اشاره کرده و بديعي (۱۳۷۳) در مقاله خود به بررسي نامـه فتحعليشـاه قاجـار بـه فرزندش عباس ميرزا با رويکردي تاريخي پرداخته اسـت .
سبک منشآت قائم مقام در منشأت سه شيوه ساده ، بينابين و مصنوع ديده مي شود؛ اما تکيه بـر سـاده نويسـي است ، ويژگي هاي نثر آن را مي توان به اختصار چنين بيان کرد: - خالي بودن از لغات ترکي و مغولي که در آن دوره مرسوم بود و از لغات روسـي کـه تازه به فارسي راه يافته بود.