Abstract:
با توجه به جایگاه مهم شوخی در تعاملات انسانی و نمود آن، شادی، که نیاز ضروری روح آدمی است، واکاوی نحوۀ برخورد پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم و ائمه علیهم السّلام در این باره بهعنوان اسوه، بسیار حائز اهمیت است. در بررسیهای اولیه، دو دسته روایت سلبی و ایجابی در این موضوع رخ مینماید. در این مقاله در درجۀ اول، چیستی شوخی، سپس جمعبندی روایات در این زمینه، شکلهای وقوع شوخی در کلام معصومان علیهم السّلام و اهدافی که آن بزرگواران از شوخی داشتند، مطرح شده است. در این نوشتار بر آنیم تا با جمعآوری دادهها به روش کتابخانهای و تحلیل ادبی آن دادهها، تبیین شایستهای برای این موضوعات ارائه دهیم.
Machine summary:
(برای نمونه نک: نراقی، ۱۳۷۸ش، ص557،۱ شبّر، ۱۳۷۴، ص230،۲ غزالی، بیتا، ج9، ص23،۳ فیض کاشانی، ۱۴۱۷ق، ج5، ص231 ۴) به نظر میرسد با توجه به مطالب پیشگفته و نیز اصل مطلوبیت ادخال سرور در قلب مؤمن و وجود روایات متعدد در سفارش به شوخی و مزاح ـ جدای از نقلهای متعدد از شوخیهای گفتاری و رفتاری معصومان(ـ نهتنها عدم کراهت شوخی و مزاح در اسلام، بلکه استحباب و پسندیده بودن آن نیز قابل دفاع بوده و روایات واردشده در زمینۀ نکوهش شوخی را باید ـ بر فرض صحت سندی ـ در ارتباط با تعیین حدود و ثغور آن در اسلام دانست؛ مطلبی که بخشی از مقاله حاضر به تحقیق و تبیین آن اختصاص مییابد.
(نک: مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج68، ص388، باب 92 حسن الخلق۱۳) وجود چنین روایاتی موجب طرح این پرسش در کتب فقهی شده است که به شوخی دروغ گفتن چه حکمی دارد؟ برخی فقیهان چون صاحب جواهر(نک: نجفی، بیتا، ج22، ص72)، شیخ انصاری(انصاری، بیتا، ج2، ص15) و محقق خویی(نک: خویی، ۱۴۱۷ق، ج1، ص389) بر پایۀ روایات «حرمت کذب» چنین نظر دادهاند که مسئله دو صورت دارد: یكى آنكه در مقام شوخى و به قصد خنداندن دیگران، بهصورت جدّى از وقوع چیزى كه واقع نشده خبر دهد، مانند آنكه در موقعیتى كه فردى منتظر بازگشت مسافرى است، كسى به دروغ، آمدن مسافرش را خبر مى دهد تا او را بفریبد و حاضران را بخنداند.