Abstract:
جنگ لای در اول ماه رمضان سال 766ق. میان الیاس خواجه، فرمانروای الوس جَغتای، با جبهه امیرحسین و امیر تیمور گورکانی و به قصد بازپسگیری سمرقند در ساحل رود چِرچیق به وقوع پیوست. یک سال پیشازاین امیرحسین و امیرتیمور در حوالی شهر کِش با لشکریان الیاس خواجه به جنگ پرداختند. در این جنگ سپاه الیاس خواجه شکست خورد و متواری شد؛ اما الیاس خواجه به قصد انتقام و بازپسگیری سمرقند به ماوراءالنهر آمد. این نوشتار درصدد است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی ضمن توصیف چگونگی جنگ لای و اشاره به تعامل امیرحسین و تیمور، به این پرسش پاسخ دهد که توسعه اختلاف بین امیرحسین و امیرتیمور پس از جنگ لای چگونه در جلوس تیمور بر تخت سلطنت سمرقند مؤثر واقع شد؟ نتایج این بررسی چگونگی غلبه مغولان شرق در جنگ لای به علت عدم توافق امیران لشکر غرب و اهمیت جنگ لای در تقدیر امیرتیمور و آینده سیاسی ماوراءالنهر را مورد پژوهش و ارزیابی قرار میدهد.
With the intention of retaking Samarkand, the Battle of LAY occurred at the bank of Chirchiq River on the first of Ramadan in 766 AH between Ilyas Khoja, the ruler of Chagatai Ulus, and the army of Amir Husayn and Amir Timur Gurkani. One year before that, Amir Husayn and Amir Timur fought against Ilyas Khoja's troops near Kash city. In this battle, Ilyas Khoja was defeated and fled but Ilyas Khoja moblized an army to retaliate this defeat and came to Transoxiana in order to retake Samarkand. While describing the Battle of LAY and the interaction between Amir Husayn and Timur, this descriptive-analytical article tried to answer the question of how the development of disagreement between the two commanders after the war led to Timur's rise to power and the ruling of Samarkand. The results evaluates how East Mongols achieved victory in this battle as a result of the disagreement between the amirs of the West army, and the significance of the Battle of LAY in the destiny of Amir Timur and the political future of Transoxiana.
Machine summary:
این نوشتار درصدد است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی ضمن توصیف چگونگی جنگ لای و اشاره به تعامل امیرحسین و تیمور، به این پرسش پاسخ دهد که توسعه اختلاف بین امیرحسین و امیرتیمور پس از جنگ لای چگونه در جلوس تیمور بر تخت سلطنت سمرقند مؤثر واقع شد؟ نتایج این بررسی چگونگی غلبه مغولان شرق در جنگ لای به علت عدم توافق امیران لشکر غرب و اهمیت جنگ لای در تقدیر امیرتیمور و آینده سیاسی ماوراءالنهر را مورد پژوهش و ارزیابی قرار می دهد.
سرانجام الیاس خواجه ماوراءالنهر را ترک کرد و در بهار سال ٧٦٦ امیر تیمور، از طرف کش و قرشی و امیرحسین ، از سوی بدخشان به طرف سمرقند حرکت کردند و با دست یافتن بر سمرقند، بار دیگر ماوراءالنهر را تصرف نمودند (یزدی، ١٣٣٦: ٧٦/١).
امیرحسین که از رشادت و شجاعت و تدبیر تیمور در این عملیات جنگی و شکست خوردنش از سپاه الیاس خواجه ناراحت بود، و درحالی که هنوز دشمن به طور کامل منهدم نشده بود، رفتارهای خشن و نامطلوب در پیش گرفت و نسبت به فرستادگان تیمور که قصد داشتند او را به ادامه جنگ تا محو کامل سپاه الیاس خواجه ترغیب نمایند، با خشونت و پرخاشگری برخورد کرد و نخستین شکاف سیاسی را میان خود و تیمور به وجود آورد (حافظ ابرو، ١٣٧٢: ٢٩؛ شامی، ١٣٦٣: ٢٩؛ یزدی، ١٣٣٦: ٨٠؛ میرخواند، ١٣٨٠: ٤٥٦٧) اختلاف و تردیدی که میان امیر تیمور و امیرحسین و لشکریان آن ها بر سر نحوه جنگ به وجود آمد باعث شد تا در ادامه آن الیاس خواجه و امرایش دوباره نیروهای خود را گردآورده و یک بار دیگر به ماوراءالنهر یورش آورند.