Abstract:
ضرورت طراحی سازوکارهای مشروع در راستای اهداف شریعت در حوزه قراردادهای مالی، اهمیت پویایی در عقود را نشان میهد. این تحقیق، با استفاده از تحلیلهای فقهی، اقتصادی و جامعهشناسانه، مفهوم، انواع، ضرورت، ادله، ضوابط و شبهات پویایی در عقود را برمیرسد و در مورد متصدی طراحی عقود به قضاوت مینشیند.
طبق یافتههای تحقیق، عقود بخش پویای توزیع ثروت در اقتصاد اسلامی است. سه سنخ دلیل بر پویایی قابل ارائه است: 1. ادله اجتماعی ـ اقتصادی مبتنی بر تحلیل نیازهای پویای اجتماعی منجر به شکلگیری عقود. 2. تحلیلهای فقهی، چون امضائی و غیرابتدائی بودن عقود و وجود منطقةالفراغ در فقه معاملات. 3. ادله لفظی، چون آیات 1 مائده؛ 34 اسراء؛ 177 بقره؛ 29 نساء و حدیث شرط. ضوابط پویایی در ابداع، تضمین اهداف و ساختارهای شریعت و در ترکیب عقود، عدم مخالفت با کتابالله و مقتضای عقد است. رکود در شکلدهی عقود نوین، ناشی از عدم احساس نیاز به طراحی عقد جدید با وجود عقود پیشین، وجود موانع علمی چون تصور توقیفی بودن عقود یا موانع عملی چون عدم وجود مسئولیت اجتماعی برای فقهاست. متصدی امین جهت طراحی عقود نوظهور، نظام ولایت است.
Designing legitimate mechanisms in line with the goals of Sharia in the field of financial contracts is of great importance. Using jurisprudential, economic and sociological analyzes this paper studies the concept, arguments, criteria and obstacles of dynamics in contracts. The findings show that, contracts are a dynamic part of wealth distribution in Islamic economics. Three types of reasons for this dynamism can be proposed, I) socio-economic arguments based on the analysis of dynamic social needs, II) jurisprudential analysis, such as the signatory nature of rulings and non-primitiveness of contracts and the existence of manteqatul-firaq in the jurisprudence of transactions, III) verbal arguments, such as verses 5:1; 17: 34; 2: 177 and 4: 29 and the hadith of Condition. Dynamic criteria in inventing include, guaranteeing the goals and structures of Shari'a and the composition of contracts, compliance with the Book of God and the requirements of the contract. Neglecting the new contracts and the existence of scientific and practical obstacles such as lack of social responsibility for jurists are among the reason for the stagnation in the formation of new contracts. The trustee for designing designing new contracts is the Guardianship.
Machine summary:
ضوابط پویایی در ابداع عقود، ذیل بحث از امضائی بودن عقود و مشروعیت عقود مستحدث مطرح شده (حائری، 1423ق)، اما ضوابط پویایی در ترکیب عقود، عمدتاً ذیل شرط چهار و پنج از شروط صحت شرط آمده که در مکاسب شیخ انصاری و حواشی آن قابل ردیابی است (ر.
پذیرش مشروعیت شروط ضمن عقد، یکی از مصادیق پویایی در ترکیب است؛ زیرا هر شرطی باعث پیوند بین شرط و مشروط و تقیید محتوای عقد میشود.
پویایی ثبوتی، یعنی در علم و جعل الهی، عقود و ضوابط آن بهگونهای تشریع شده که استفاده همزمان، مرتبط و متداخل دو یا چند عقد خاص در حالات گوناگونی مورد لحاظ قرار گرفته است؛ یعنی فوايد و کارکردهایی بر عقود با لحاظ حیثیت ترکیبی آنها وجود دارد، که در حالت انفرادی موجود نیست.
پويايی در ابداع در گذر زمان، میتوان با ازدیاد و تکثیر عقود به برطرف کردن نیازهای جدید اقدام کرد؛ نیازهایی که پیش از این مورد توجه و التفات نبوده یا با وجود احساس نیاز و مشکل، تصور نمیکرده که میتواند سازوکاری مشروع، کارآمد و قابل تحقق برای رفع آن مشکل و تأمین آن نیاز طراحی کند.
این ابزارها، با تدریج و روند کندتری نسبت به احساس نیاز کشف میشود؛ زیرا دانش حقوقی بشر که متصدی ایجا عقود جدید است، دانشی ابزاری در خدمت نیازهای موجود، مورد التفات و قابل تحقق جامعه انسانی است.
نبود مقتضی، یعنی برای طراحی قراردادها و عقود نوین احساس نیاز نشود و این ممکن است به جهت اکتفا به عقود موجود و مسامحه در تمایز نیازها باشد که باعث میشود نیازهای متنوعی را با یک ابزار تأمین کند.