Abstract:
با رویکرد به اعجاز تربیتی و تاثیرگذاری آیات قرآن، پرداختن به آموزههای تربیتی این الهینامه در زمینهها و ابعاد مختلف آن ضرورت یافته است. تصویرسازی تقابلی، یکی از جذابترین و تأثیرگذارترین قالبها در انتقال مفاهیم تربیتی است که در آیات متعددی از قرآن بهکار گرفته شده است. پژوهش پیش رو بهدلیل کارآمدی بالای این قالب، درصدد بررسی اینگونه تصویرسازی در سوره زمر و کشف کارکردهای تربیتی آن است. در این مسیر، با تکیه بر منابع تفسیری و علوم تربیت اسلامی، اطلاعات با روش کتابخانهای جمعآوری شده و به شیوه تحلیلی-توصیفی مورد بررسی قرار گرفته است. در سوره زمر، در سه بخش حالات روحی و معنوی انسانها، پاداش و جزای اعمال، گفتگوهای مربوط به دوزخیان و بهشتیان، از تصاویر تقابلی بهصورت برجستهای استفاده شده است. کارکرد اصلی بهکارگیری عنصر تقابل صحنهها، محورهایی همچون: انتقال عمیق و مؤثر آموزههای تربیتی معارف الهی و کارکردهای فرعی آن، ایجاد بستر مناسب برای ارائه الگوهای صحیح، معرفتبخشی، ایجاد انگیزه و شوق و رغبت نسبت به یک غایت سعادتمند و تشدید نفرت و بغض درباره فرجام شوم بدکاران را دربرمیگیرد.
Machine summary:
در رابطه با تصویرسازی در قرآن کریم تا کنون آثار مختلفی نگاشته شده از جمله کتابها در این زمینه: «التصویر الفنی فی القرآن نوشته سید قطب»، « جلوههایی از هنر تصویرآفرینی در قرآن اثر حمید محمدقاسمی»، «تصویرسازی مفاهیم اخلاقی از ندا نصیری مبارکه» که اثر مذکور به بررسی تصویر سازی اخلاقی در تعداد اندکی از آیات قرآن پرداخته است.
با نظر به عدم پژوهش درباره روش تصویرسازی ذهنی در سوره زمر و همچنین با توجه به عمق و گستره تأثیرگذاری استفاده از تصویرسازی تقابلی در انتقال مفاهیم تربیتی و عدم بررسی آن بهصورت خاص، تبیین کارکردهای اصلی و فرعیتربیتی تقابل صحنهها درآیات این سوره پژوهشی نو محسوب می شود.
(صابونی،1421 ق، ج3، ص66) آیه دیگری که میتوان در این بستر بررسی کرد، آیه بیست و دوم این سوره مبارکه است: « أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ فَوَیلٌ لِلْقاسِیه قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ أُولئِكَ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ پس آیا كسى كه خداوند سینه او را براى (پذیرش) اسلام گشاده، پس او (در زندگى خود) بر پایه نورى از پروردگار خویش است (دینى كه راههاى اعتقاد و عمل را روشن مىكند؛ مانند انسانى تاریكدل است)؟ پس واى به حال كسانى كه دلهایشان در اثر غفلت از یاد خدا سخت گردیده، آنها در گمراهى آشكارى هستند» ابتدای آیه طرف اول مقایسه را بیان میکند: « أَ فَمَنْ شَرَحَ ...
جمعبندی و نتیجهگیری یافتههای پژوهش حاضر که با هدف تبیین کارکردهای تربیتی بکارگیری عنصر تقابل صحنهها در آیات سوره مبارکه زمر صورت گرفت بدین شرح است: روش تصویرسازی ذهنی، روشی مرکب از عناصر بصری در قالبی زیبا با استفاده از قدرت کلام و شیوههای بیانی به همراه بهکارگیری صنایع ادبی و غیر ادبی است.