Abstract:
در مقاله حاضر آیات مشترک منطق الاسرار و شرح شطحیات روزبهان از منظر بافت و زمینه کاربردشان بررسی شده است. پس از بررسی، دریافته میشود که روزبهان از آیات قرآنی برای پرورش مفاهیم و مضمون سازی خود سود برده است. از منظر کاربردشناسی برخی از آیات با بافت و موقعیت عرفانی به کار برده شده است. بخش دیگری از آیات با بافت و زمینهای از شطح و برداشتهای شطح آمیز همراه شده و از منظر کاربردشناسی، روزبهان با این کار، مضامین ادبی و عرفانی ارزشمندی را پدید آورده است. در بخش دیگر به آیاتی میرسیم که زمینه و بافت تلفیقیِ عرفانی- قرآنی دارند. برخی از آیات نیز متناسب با بافت بلاغی اثر خصوصا شرح شطحیات تناسب یافته و سبب تصویر آفرینیهای جذابی شده است. به لحاظ معناشناسی برخی از آیات، متناسب با بافت قرآنی به کار رفته که کاملا با منظور قرآنی و جایگاه آیه در قرآن مطابقت دارد و در بخش دیگری از معناشناسی آیات، روزبهان متناسب با بافت متنی معانی آیات را گسترش داده است و این امر سبب مضمون سازی و آفرینشهای ادبی جذابی شده است. سوال اصلی پژوهش، این است که روزبهان در منطق الاسرار و شرح شطحیات، آیات قرآن را در چه بافت و زمینه هایی به کار برده است و اینکه آیا به کاربرد آیات در جایگاه قرآنی وفادار بوده یا آیات را از اغراض قرآنی آن خارج کرده است.روش پژوهش، تحلیلی-توصیفی و مبتنی بر دادههای کتابخانه ایست که با تلفیق و مقایسه همراه شده است.
In the present article, which used a descriptive-analytical method accompanied by integration and comparison, the common verses of Ruzbihan's Mantiq al-Asrar and Sharh al-Shathiyat were studied from the perspective of their context and background of application. The main question of this study is in which contexts and backgrounds Ruzbihan has used Qur’anic Ayahs and if he has been loyal to the application of the ayahs in their Qur’anic positions or not. Our analysis showed that Ruzbihan has used Qur’anic ayahs in both his works to cultivate his intended concepts and themes. From a pragmatic point of view, ayahs having a mystical context and background have been used. Another part of the ayahs is accompanied by a context and a background of Shath and Shath-mingled interpretations, and from a pragmatic point of view, Ruzbihan has created valuable literary and mystical themes. We also see ayahs that have an integrative mystical-Qur’anic context and background. Some ayahs have also been adapted to the rhetorical context of the work, especially the description of the Sharh al-Shathiyat, and have produced attractive imagery. Semantically, some ayahs are used in accordance with the Qur’anic context, which is completely in line with the Qur’anic meaning and the position of the ayahs in the Qur’an and in some parts Ruzbihan has expanded the meanings of ayahs according to textual contexts, which has led to fascinating themes and literary creations.
Machine summary:
کاربرد آیه در بافت متنی (توام با گسترش مضمونی- معنایی) پیشینه به شیوه پژوهش حاضر کار مستقلی که بر دو اثر منطق الاسرار و شرح شطحیات متمرکز باشد انجام نشده ؛ البته درباره بررسی آیات و احادیث شرح شطحیات میتوان به این مقالات توجه کرد: ١- بررسی و تحلیل کاربرد آیات و احادیث در شرح شطحیات روزبهان بقلی از تقی پورنامداریان و الهام رستاد (١٣٩٢) این مقاله به استفاده از آیات قرآن و احادیث نبوی در شرح شطحیات از سه دیدگاه دستور، بیان و معانی پرداخته و با نگاه آماری موضوع را تبیین نموده است در حالی که مقاله تالیفی نگارندگان ، به مقایسه آیات مشترک شرح شطحیات و منطق الاسرار پرداخته و با بررسی شیوه کاربرد آیات در بافت های مختلف قرآنی، عرفانی، شطحی و ...
نویسنده در این اثر از آیات قرآنی بسیار سود جسته است و یکی از راه های درک و دریافت مشکلات این اثر دشوار و پیچیده درک و دریافت نحوه استفاده از آیات قرآنی و مضمون سازی عرفانی و شطحی با آیات است و از سوی دیگر این اثر ترجمۀ فارسی نسخۀ عربی آن یعنی منطق الاسرار است اما شیؤە کار نویسنده در این دو اثر با وجود آنکه یکی ترجمۀ دیگری است ، تفاوت زیادی دارد، روزبهان با شطح ، تأویل و تمهیدات ادبی متن فارسی آن را جذاب تر و خواندنیتر کرده است هرچند این امر به صعوبت و دشواری شرح شطحیات نیز منجر شده است .