Abstract:
عصر قاجار یکی از ادوار مهم فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و از نقاط عطف تاریخی است که سیاحان زیادی را روانه ایران کرد. بسیاری از آنها پس از بازگشت به کشورهای خویش، به نگارش خاطرات سفر همت گماشتند که صرفنظر از کاستیهای محتوایی یا روشی، از اسناد معتبر تاریخی بهحساب میآیند و تصویری از وضعیت آن زمان روایت میکنند. سفرنامهها از مهمترین اسناد تاریخ هر جامعه و از منابع دست اول پژوهش بهشمار میروند. هدف از این پژوهش، واکاوی روایتپژوهانة مفهوم «باغ» از نظرگاه متون و سفرنامههای دورة قاجار است و سعی دارد به این پرسش پاسخ دهد که «آیا میتوان با واکاوی روایتها در سفرنامهها و متون دورة قاجار، مفهوم "باغ" را صورتبندی کرد؟». این تحقیق به لحاظ «ماهیت پژوهش»، از گونه تحقیقات «کیفی» و بهلحاظ قصد از پژوهش، «تاریخی-تفسیری» است که به فهم پدیدهها بر اساس معانی که آدمیان برای آنها به وجود آوردهاند، میپردازد. راهبرد پژوهش، «روایتپژوهی» و از نظر دید شکلی، «تاریخ شفاهی» است. نتایج نشان میدهد که دیدگاه اغلب سفرنامهنویسان پیرامون مفهوم «باغ» را میتوان در سه صورت روایتگری دستهبندی کرد: «روایت باغهای اقامتی»، «روایت باغهای حکومتی» و «روایت باغهای تفرجگاهی». بیشترین اسناد تاریخی - روایی مربوط به دورة ناصرالدینشاه است و از دوران سلطنت مظفرالدینشاه، سفرنامهای یافت نشد. آنچه در میان همه روایتها مشترک است، اهمیت باغ در این دوره تاریخی است، چرا که اکثر متون بر این امر تأکید دارند که حدود دوسوم مساحت شهر تهران در دوره قاجار را باغهای بسیار بزرگ تشکیل داده و بیشترین تأکیدِ سفرنامهها بر باغ گلستان بوده است.
Travel literature is among valuable and first-hand historical sources of every society that can serve research. During the Qajar era, which is a significant cultural, social and political periods and a turning point in Iran’s history, many travelers visited the country. After returning to their homelands, many of them wrote their journey memories. Apart from some content or methodological shortcomings, these written memories are valid historical documents that narrate Iranians’ traditions, lifestyle, social conditions, and administrative organization. The present research study seeks to investigate the narrative concept of “garden” from the perspective of Qajar texts and travelogues. It attempts to answer the following question: Is it possible to form the concept of “garden” through investigating narratives of Qajar travelogues and texts? The present study is qualitative in nature and historical-interpretive in purpose to figure out phenomena based on the meanings that people attach to them. The research strategy is narrative enquiry and in terms of form, the study can be classified as oral history. Results suggest that travelers’ views on “garden” can be classified into three forms of narratives: residential garden narrative, governmental gardens narratives, and recreational gardens narrative. The majority of historical documents pertain to the reign of Nasereddin Shah, while no travelogue was found from Mozafareddin Shah. Equally shared and found among all narratives is the importance of garden in that historical period. Most travelogues and texts confirm that during the Qajar era two thirds of Tehran comprised of large gardens that were mainly emphasis on Golestan Garden.
Machine summary:
جستاری روایت پژوهانه پیرامون باغ ایرانی از نظرگاه متون و سفرنامهها (نمونه موردی: باغهای تهران در دورة قاجار) علیاعطا٢*،ایرجاعتصام ١،آزادهشاهچراغی 9 چکیده عصر قاجار یکی از ادوار مهم فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و از نقاط عطف تاریخی است که سیاحان زیادی را روانه ایران کرد.
آنچه در میان همه روایتها مشترک است، اهمیت باغ در این دوره تاریخی است، چرا که اکثر متون بر این امر تأکید دارند که حدود دوسوم مساحت شهر تهران در دوره قاجار را باغهای بسیار بزرگ تشکیل داده و بیشترین تأکید سفرنامهها بر باغ گلستان بوده است.
٣ پس از فتحعلی شاه، محمدشاه فرزند عباسمیرزا و ولیعهد وی به سلطنت رسید و طی ١٦ سال سلطنت چند عمارت در تهران و شمیران بنا گردید که مجللتر از همه کاخ محمدیه بود که هنوز تالر آن در باغ فردوس شمیران باقی است و از معماریهای اوایل دوره قاجار محسوب میگردد )کاتب، ١٣٧۲: ٦١٢(.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ١ همچنین اولیویه تأکید میکند که پیترو دلواله که در سال هزار و ششصد و هیجده میلدی ]١٠٦٨ق [ از تهران گذشته، چنین گفته است که این شهر وسیع و بسیار بزرگ است، اما جمعیت کمی دارد.
1 Olione 261 فتحعلی شاه قاجار (١٢١٥-١١١٣ ش /١١٥١-١١٩١ م ) در دورة حکومت طولنی فتحعلی شاه، مهمترین اقدامات کالبدی در تهران، ساخت کاخ باغهای جدیدی مانند »نگارستان« در محدودة بهارستان فعلی و »تخت قاجار« در محل باغموزه قصر فعلی و خارج از محدوده شهر بوده است که تا به امروز تأثیری ماندگار در ساخت کالبدی تهران داشته و جهات توسعه تهران را در دورة ناصری هدایت کرده است و از سوی دیگر واجد نوآوریهایی نیز در حوزه باغسازی ایران است که بهشدت مورد تحسین مشاهدهگران غربی در دورة ناصری قرار گرفته است.