Abstract:
گفتمان (Discourse)به طور کلی به بافت زبان در مراحل فراتر از جمله اطلاق میشود.
و دیدگاههای اجتماعی حاکم بر آن را مورد بررسی قرار میدهد. در تحلیل گفتمان به پررسی
متون ادبی از جنبه ساختارهای زبانی و بافت متنی و هماهنگی آنها با بافت موقعیتی پرداخته
میشود. قرآن به عنوان کتاب قانون و برنامه بشر همواره مورد پژوهشهای بلاغی ونحوی
بوده است؛ اما از این منظر کمتر به آن پرداخته شده است. این پژوهش برآن است تا با روش
توصیفی-تحلیلی و از منظر تحلیل گفتمان به بررسی گفتگوهای دو طیف ایمانی مومنان و
منافقان پرداخته, و تناسب و انسجام بافت متن در ساختارهای مختلف و بافت موقعیتی آن
را مورد مدافّه قرار دهد. برآیند پژوهش نشان میدهد که ساختار این گفتمان اعم از ساختار
بیرونی (شامل سطح آوایی» سطح نحوی و سطح دلالی می باشد ) و ساختار درونی (شامل
محتوا و عواطف گفتمان است) متناسب با بافت موقعیتی آن یعنی کوتاهی و غفلت منافقان
از امر جهاد وانفاق حان ومال در راه سرسپردگی خداوند است. خداوند متعال در آیات
شریفه ۱4-۱۱ سوره مبارکه حدید با ارائه تصویری روشن و ملموس از حقیقت و عاقبت
نفاق، در مقام ترغیب و تشویق به ایمان واقعی و تحذیر از نفاق پرداخته است.
Machine summary:
این پژوهش برآن است تا با روش توصیفی-تحلیلی و از منظر تحلیل گفتمان به بررسی گفتگوهای دو طیف ایمانی مومنان و منافقان پرداخته، و تناسب و انسجام بافت متن در ساختارهای مختلف و بافت موقعیتی آن را مورد مداقّه قرار دهد.
به موازات رشد سریع تحلیل گفتمان در شاخههای مختلف علوم انسانی، در ادبیات نیز به عنوان یکی از ابزارهای تحلیل متون ادبی که ارتباط بین ساختارهای گفتمانمدار و دیدگاههای اجتماعی حاکم بر آن را بررسی میکند، مورد توجه قرار گرفت.
در آیات مذکور، گویا توضیح حالات مومنان از طریق تکرار هجاهای کوتاه باعث جلب توجه مخاطب به این پیامد و در نتیجه برانگیخته شدن احساسات مخاطب و بیدار شدن او از خواب غفلت میشود؛ لذا با سرعت کمتری به بیان این مطالب پرداخته شده است تا امکان تأمل بیشتری برای مخاطب فراهم شود.
لازم به ذکر است که این ابزار با وجود اینکه در گفتمان منافقان ومومنانِ سوره مبارکه حدید تنها یکبار تکرار شده، اما از آنجا که در گرایش مخاطب و تحریک احساسات او مؤثر است مورد بررسی قرار میدهیم.
کاربرد استعاره تصریحیه در گفتمان مذکور بین منافقان و مومنان، خداوند به حرکت شتابان مومنان به سوی بهشت و درجات قرب الهی اشاره دارد و در این اشارت از استعاره در کلام استفاده شده است (الجدول فی اعراب القرآن، 27، 146).
بر این اساس در راستای بررسی کارکرد ساختارهای این گفتمان ادبی و در هماهنگی و انسجام با بافت موقعیتی آن به این نتایج میتوان اشاره کرد: 1) در بررسی سطح آوایی از ساختار بیرونی، هماهنگی بین کاربرد هجاءهای کوتاه و متوسط و بلند موسیقی آیات، در راستای هدف خداوند متعال کاملاً متناسب با موقعیت خاص کلام و مقتضای حال مخاطب است.