Abstract:
یکی از علتهای اختلاف میان هر دو دولت ایرانی- عثمانی از زمان تأسیس دولت صفویه به بعد مسأله حکام مناطق کردنشین بابان واردلان بود. بابانها برعکس اردلانها از لحاظ سیاسی ومذهبی بیشتر مناسبات وتمایلات خودشانرا در فلک دولت عثمانی قرار میدادند, اگرچه این مناسبات در معرض فراز و نشیب قرارگرفته بود.
حکام اردلان نقش مهم در حفظ مرزهای غربی ایران داشتند, امرای بابان نیز برای حفظ مرزها و قدرت خودشان نقش مهم در روابط خارجی عثمانیها ایفاکردند. به همین دلیل اردلان وبابان جایگاه مهمی در روابط ایرانی-عثمانی داشتند.
از زمان تاسیس امارت بابان توسط خانان "بهبه"، بابانها از جمله رؤسای وفادار به دولت عثمانی به شمار میرفتند، لیکن دولت عثمانی در نیمه اول قرن هیجدهم برای حفظ نفوذ وترس از مستقلشدن حکام، سلطه خود را بر بخش وسیعی از کردستان گسترش دادو رویکرد تعامل خودرا تغییر داد ودر صدد کاهش قدرت امرای محلی بود. این سیاست جدید برای بابانها تغییر خطرناکی بود وبه همین علت برای باز گرفتن قدرت و حفظ نفوذ خود در این دوره تمایلات خودرا با دولت ایران در اواخر صفویه و افشاریه نشانداد، ومناسبات بهتری با دولت ایران (نسبتا بهدورههای قبل) داشت.
از طرف دیگر نادر شاه بعد از شکست شاه طهماسب صفوی در برابر عثمانی، در سال 1145ق او را از سلطنت خلع کرد و چند سال بعد سلسله پادشاهی افشاریه را بنیاد نهاد. نادرشاه برای حفظ مرزها وبرگرداندن زمینهای از دسترفته دوره صفویه، مناطق کردنشین ایالت شهرزور بابان و دیگر مناطق عراقرا تحت تاثیر حملات خود قرارداد. در راستای حملات و فراز و فرود روابط افشاریه-عثمانی، بابانها نقش مهمی ایفاکردند وگاهی با نادرشاه وگاهی علیه او بودند.
این مقاله با بهکارگرفتن روش تاریخی-تحلیلی، با بررسی نکات اصلی اختلافهای حکومت ایرانی (اواخر صفویه تا سقوط افشاریه) با عثمانی، جایگاه حکومت محلی بابان در جنگهای دوکشور و بازتاب این روابط در داخل خاندان بابان را مورد مطالعه قرارمیدهد، و نیز بررسی میزان مشارکت بابانها در اجرای برنامههای سیاسی دولت افشار و عثمانی مورد بحث قرار میگیرد.
در نهایت به این نتیجه رسیده که امارت بابان در دوره اواخر صفویه تا سقوط افشاریه نقش برجسته در یورشهای نظامی هردو کشور داشت. و جنگهای دراز مدت منطقه درتوجیه مناسباتشان نقش داشت. و در زمان قرارداد روسیه وعثمانی بر سر تقسیم خاک ایران و قرارداد شاه طهماسب با عثمانیها، بابانها دربرابر توافقشان با عثمانی دو بار توانستند تمام ایالت اردلان صفویهرا وحاکمیت سنندجرا بهعهده بگیرند.
اما بعد از ظهور نادر شاه، حکام بابان پیوند خود را تغییر دادند وخوانین بابان به افشاریه نزدیکتر شدند. سرانجام و نتیجه دیگر نزدیکی با افشاریه، در داخل خاندان بابان نیز نقش بهسزایی داشت ودر برخی اوقات علت انشعاب داخلی میان خاندان بابان هم بود.