Abstract:
در بخشی از روایاتِ ائمه:، علاوه بر ارائه قرائتی متفاوت از قرآن کریم، قرائت رایج را با استدلالهایی تخطئه نمودهاند. چندگونگی این استدلالها و نقد آنها مسأله این پژوهش است. اهمیت فهم صحیح قرآن، در پرتو قرائت درست آن، از یکسو و جایگاه اهلبیت: به عنوان مفسران حقیقی قرآن از سوی دیگر، اهمیت واکاوی اینگونه روایات را آشکار میسازد. تخطئه قرائت مشهور با استدلالهایی به گونههای عقیدتی یا تاریخی یا ادبی دیده میشوند. اعتبار سندی و قوت فقه الحدیثی برخی از این روایات از یکسو و سازگاری قرائت ارائه شده در آنها با رسمالخط و اصول قرائت از سوی دیگر میتواند جایگاهی قابل قبول برای این روایات ایجاد کند.
Machine summary:
روایت ذیل نمونهای از این روایات است که به احتمال زیاد در آن فعل یُنْطَقُ به جای یَنْطِقُ ارائه شده است، اگرچه احتمالات دیگری درباره قرائت اهل بیت: داده شده که بدان اشاره خواهد شد: [عدة من اصحابنا، عن] سَهْلُ بْنُ زِیَادٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ الدَّیْلَمِیِّ الْمِصْرِیِ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِاللَّهِ قَالَ: قُلْتُ لَهُ قَوْلُ اللَّهِ(: (هذا کِتابُنا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِ)، قَالَ: فَقَالَ: إِنَّ الْکِتَابَ لَمْ یَنْطِقْ وَ لَنْ یَنْطِقَ وَ لَکِنَّ رَسُولَ اللَّهِ هُوَ النَّاطِقُ بِالْکِتَابِ، قَالَ اللَّهُ(: (هَذَا کِتَابُنَا یُنْطَقُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ)، قَالَ: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ!
فقه الحدیث در مقام تبیین حدیث فوق الذکر، با توجه به نکاتی که توضیح داده شد، چند نوع تفسیر قابل ارائه است: اول آنکه، امامعلیهالسلام در این روایت درصدد آن است که بفرماید بیّن بودن قرآن، به طور کامل برای هر کسی نیست و زبان این کتاب را به طور کامل تنها عدهای از افراد خاص میدانند؛ همانطور که در جای دیگر فرمودند: إِنَّمَا یَعْرِفُ الْقُرْآنَ مَنْ خُوطِبَ بِهِ؛ 2 قرآن را فقط مخاطب آن میشناسد.
احتمال دیگر در این روایت، آن است که روایت صحیح فیض بن مختار، تأویل باشد؛ یعنی در مقام بیان لایه معنایی و بطنی آیه باشد، همانگونه که برخی از شارحان حدیث، مخالفت سه خلیفه را در روایت، به معنای مخالفت از رفتن به جنگ تبوک ندانسته، بلکه مربوط به مخالفت درباره ولایت دانستهاند؛ بدین معنا که این سه نفر درباره ولایت با رسول خدا۹ مخالفت کردند تا جایی که بر اثر تسلط خوفی که خدا بر آنها قرار داد، هر شب با خوف و خطر صبح میکردند.
نگاه امام صادق علیهالسلام در روایت صحیح فیض اگرچه احتمالات متعدد فوق الذکر، بار معنایی منفی را برای کاربرد صیغه مجهول جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج26، ص48.