Abstract:
دولتهای شیعه عادل شاهیان (895 – 1097 هـ ق) و نظام شاهیان (895 – 1046 هـ ق) مصادف با حاکمیت صفویان در ایران و به سبب ارتباط نزدیک با آنان، از دانشمندان شیعه مهاجر ایرانی برای گسترش معارف شیعی در مناطق تحت حاکمیت خود بهره بردند و با تلاش این دانشمندان هویت شیعی در بین ساکنان این مناطق نهادینه شد؛ بهگونهای که این هویت پس از قرنها هنوز عامل تعیینکنندهای در اندیشههای مذهبی ساکنان منطقه دکن است. سؤال اصلی پژوهش این است که دانشمندان شیعه مهاجر ایرانی چه نقشی در گسترش معارف شیعی در بین ساکنان قلمرو دولتهای عادل شاهیان و نظام -شاهیان داشتهاند؟ فرضیه این است که دانشمندان شیعه مهاجر ایرانی با بهکارگیری توان علمی و مذهبی خود ازجمله تربیت شیعی حکام، تشکیل کلاسهای درس، برگزاری جلسات مناظره، تألیف کتب شیعی و برگزاری مراسم مذهبی در نهادینه شدن مذهب تشیع در بین ساکنان مناطق تحت حاکمیت دولتهای عادل شاهی و نظام شاهی مؤثر بودهاند. دستآوردهای پژوهش حاکی از آن است که دانشمندان شیعه با فعالیت در زمینههای ذکرشده در مناطقی که پیشازاین کمترین شناخت نسبت به تشیع وجود داشت، توانستند بیشترین اثرگذاری در بین ساکنان این مناطق جهت آشنایی با آموزههای مذهب تشیع را بر جای گذارند؛ بهگونهای که هرساله بر سیل جمعیت مشتاقان به فراگیری علوم شیعی و حضور در محافل علمی و مذهبی که توسط آنان تأسیس شده بود افزوده میشد. نظر به اهمیت موضوع این پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانهای صورت گرفته است.
Machine summary:
دست آوردهاي پژوهش حاکي از آن است که عالمان شيعه با فعاليت در زمينه هاي ذکرشده در مناطقي که پيش ازاين کمترين شناخت نسبت به تشيع وجود داشت ، توانستند بيشترين اثرگذاري در بين ساکنان اين مناطق جهت آشنايي با آموزه هاي مذهب تشيع را بر جاي گذارند؛ به گونه اي که هرساله بر سيل جمعيت مشتاقان به فراگيري علوم شيعي و حضور در محافل علمي و مذهبي که توسط آنان تأسيس شده بود افزوده ميشد.
همان گونه که صفويان در ابتداي تأسيس حکومت شيعه در ايران با کمبود مؤسسات علمي و منابع فقهي و مذهبي براي ترويج آموزه هاي شيعي مواجه بودند و براي جبران اين خلأ از علماي مطرح شيعه که در خارج از ايران سکونت داشتند دعوت نمودند (روملو، ١٣٤٩: ٨٦؛ خوانساري، ١٣٩٠ ق : ١٧٠)؛ حکام شيعه عادل شاهي و نظام شاهي نيز همين سياست را دنبال کردند.
آنان براي مقابله با مسائل و شبهات اهل سنت و ديگر فرق اسلامي و به ويژه عثمانيها نيازمند برترين فقهاي تشيع بودند؛ اين در حالي است که در ايران علماي شيعه ممتازي که پاسخگوي نيازهاي دولت صفويه باشد حضور نداشتند و بهترين فقها و علماي شيعه در اين دوران در جبل عامل و عراق بودن n ( :XXVII ,١٩٩٤ ,Rula١٠٥)؛ اما عادل شاهيان و نظام شاهيان هرچند با رقيب جدي مانند گورکانيان مواجه بودند و براي نهادينه کردن هويت شيعي خود در برابر آنان به فقها و عالمان شيعه ايراني نيازمند بودند؛ اما داعيه جهاني نداشتند و تلاش آنان به داخل محدود ميشد.