Abstract:
بودجه ریزی دولتی به عنوان بستری برای توزیع منابع عمومی، یکی از مهم ترین منابع توزیع رانت
نیز تلقی می شود. در کشورهایی که مداخلة دولت در اقتصاد بالا بوده و حجم بزرگ دولت را
به همراه داشته است، دولت و بودجة دولتی نقش بسزایی در جهت دهی به توزیع منابع خواهد
داشت و به همین دلیل، مورد توجه افراد و گروه های مختلف برای کسب امتیازهای ا قتصادی و
غیراقتصادی قرار می گیرد. وجود آسیب های اقتصاد رانتی موجب شده است تا اقتصاددانان به
دنبال کاهش زمینه های ایجاد رانت بوده و بکوشند تا اقتصاد را به سمت اقتصاد کارآفرینی و
مولد هدایت کنند. در این راستا، پژوهش حاضر به منظور کاهش زمینه های فساد و تحقق بند 19
سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، سعی دارد تا با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به
آسیب شناسی فرآیند تصویب لایحة بودجه به لحاظ زمینه های ایجاد رانت پرداخته و
راهکارهای لازم جهت بهبود و اصلاح این فرآیند را ارائه دهد. این پژوهش حاضر، ضمن
شناسایی پنج ایراد عمده در فرآیند تصویب شامل شیوة بودجه نویسی، ضعف کارشناسی در
تصمیمات بودجه ای در مجلس، وابستگی اطلاعاتی مجلس به قوه مجریه، غلبه نگاه بخشی -
منطقه ای در تصویب لایحه بودجه و کمبود زمان بررسی لایحه بودجه، سعی دارد با توجه به
تجربة برخی کشورها و دیگر پژوهش های صورت گرفته، راهکارهایی ارائه کند.
Governmental budgeting, as a ground for public resource distribution,
is one of the most important economic subjects, and also considered as
one of the most important areas for the distribution of rent. Countries
with high intervention and a big size of the government in the
economy, government and government budget will play a significant
role in the distribution of resources, and for this reason, it will be in
the center of attention of different individuals and groups to gain
economic and non-economic benefits. The side effects of a rentier
economy have led economists to seek solutions to reduce the grounds
of rent-seeking and lead the economy towards a productive and
entrepreneurial economy. In this regard, the current study we seek to
pathologize the process of budget bill ratification in the sense of the
rent-creation groundwork, and represent the needed solutions for the
correction and improvement of the process, aiming the alleviation of
corruption groundwork and implementation of the 19th article of the
General Policies of Eghtesad-e-Moghavemati. This descriptiveanalytical
study has identified five major problems in the ratification
process, which are rooted in the absence of the basis of expertiseoriented
decision-making. And we attempt to provide some solutions
with regard to other researches findings and practices of some
countries.
Machine summary:
پارلمان ه ا و مجالس باوجود تمایل نهادی به برقـراری انضـباط مـالی ، معمـولاً بـا انگیزه ه ـای متفاوت نمایندگان روبه رو ه ستند که لایحـه بودجـه را سـندی بـرای تعیـین اولویت ه ـای حزبـی - منطقهای خود می یابند و افزایش اعتبارات برنامه های خاص و یا درج اعتبارات برای برخی برنامه ه ا را خواستارند و به ه مین دلیل دست به اصلاحات گاه گسترده در بودجه پیشنهادی دولت زده و آن را با اصلاحات موردی شان بمباران میکنند؛ به گونهایکه می توان در مواردی متن قانون بودجه را طرح نمایندگان مجلس تلقی کرد، نه لایحه دولت (گروه نویسندگان ، ١٣٩١، ص ١)؛ به ه مین دلیـل ، بـه نظر می رسد امکان ایجاد رانت و رانت جویی در فرآیند تصویب نیز وجود خواه د داشت .
بنـابراین ، مهم ترین سؤال این پژوه ش عبارت است از اینکه : فرآیند تصویب لایحه بودجه در مجلس شـورای اسلامی ایران چگونه می تواند زمینه ساز ایجاد رانت باشد؟ چه خلأهایی در این سازوکار وجود دارد که رفع آن می تواند کارایی لایحۀ بودجه را افزایش ده د؟ پیشینه در میان پژوه ش های مربوط به مسائل و مشکلات نظام بودجه ریزی ایران از زوایای گوناگونی بهاین مشکلات توجه شده است که برخی از این پژوه ش ه ا به شرح زیر است : خضری (١٣٨٧) در مقالهای با عنـوان «اقتصـاد سیاسـی رانـت جویی در بودجـه ریزی دولتـی ایران » به بررسی فرآیند رانت جویی در نظام بودجه ریزی دولتی ایـران می پـردازد بـا ایـن ه ـدف کـه چهارچوبی تحلیلی برای درک بهتر فرآیند رانت جویی در بودجه ریزی دولتی کشور به دسـت ده ـد.