Abstract:
حساب سپرده جاری بهسبب کارکردهای آن، از جمله تسهیل مبادلات پولی و بینیازی صاحب حساب از حمل و نگهداری وجوه نقد، اعتبار سندیت در پرداختها و دریافتها و حفظ پول در بانک، اهمیت فراوانی دارد. با توجه به قانون بانکداری بدون ربای جمهوری اسلامی ایران، رابطه حقوقی سپردهگذار با بانک در سپرده جاری، قرض میباشد؛ به همین جهت بانکها خود را مالک وجوه میدانند؛ در نتیجه در این سپردهها تصرف مالکانه میکنند، بر اساس این سپردهها خلق پول میکنند و با استفاده از مانده این حسابهای مجانی برای خود کسب سود میکنند. این در حالی است که بر اساس ارتکاز عرفی، سپردهگذار حساب جاری، وجوه خود را به نیت قرض به بانک واگذار نمیکند و قصد تملیک به بانک ندارد، بلکه هدف سپردهگذار از این حساب، سامان دادن دریافتها و پرداختهای خود از طریق خدمات حساب جاری است و هر زمان هم از پولش سوال شود، میگوید: گذاشتم بانک تا هر وقت لازم شد، بردارم. در نتیجه یک نوع تفاوت و تناقض بین رفتار بانک با مقصود سپردهگذار احساس میشود. مقاله حاضر درصدد بررسی ماهیت فقهی حساب جاری در چهارچوب عقود معیّن شرعی است. این مقاله که در گردآوری اطلاعات بهویژه مباحث فقهی، کتابخانهای و در روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی است، به دنبال ارائه راهحل مورد تایید شارع است تا سپردهگذار و سپردهپذیر (بانک) بتوانند از خدمات حساب جاری به صورت مشروع استفاده نمایند. در نهایت درصدد اثبات این فرضیه است که «رابطه بانک با سپردهگذار در حساب جاری بر اساس عقد صلح قابل تعریف بوده و همه انتظارات از حساب جاری قابل حصول است». طبق یافتههای پژوهش، پیشنهاد میشود قانون عملیات بانکی بدون ربا بر اساس این رویکرد مورد بازبینی قرار گرفته و آییننامهها و دستورالعملهای اجرایی آن مجددا بازبینی گردد.
The current deposit account is very important due to some functions such as facilitating currency exchanges and eliminating the need for the account holder to carry and maintain cash, the credibility of documents in payments and receipts, and keeping money in bank. According to the law on usury-free banking in the Islamic Republic of Iran, the depositor's legal relationship with the bank in the current deposit is a loan; therefore, considering themselves the owners of funds, banks take ownership of these deposits, make money based on the deposits, and make a profit using the account balance of these free accounts. This is while according to ertekaze orfi[1], the current account depositor does not place his money in the bank with the intention of borrowing and does not intend to take ownership of the bank, but the purpose of the depositor from such an account is organizing his/her own receipts and payments through the services of the current account; that is, if someone asksed about his/her money, one would say that I put my money in the bank to take and spend it whenever I need it. As a result, a difference and contradiction between the bank’s behavior and the depositor’s intention is seen. The current study aims at examining the jurisprudential nature of the current account within the framework of certain sharia contracts. Through data collecting especially in jurisprudential issues, and employing descriptive-analytical research methods, this article attempts to provide a solution approved by the legislator so that the depositor and the bank can use the services of the current account legitimately. Accordingly, the present study seeks to prove the hypothesis that "the bank's relationship with the depositor in the current account can be defined on the basis of contract of settlement and all expectations can be met from the current account”. The research findings suggest that the law on interest-free banking be reviewed based on this approach and that its regulations and executive instructions be reviewed again.
[1]. A type of unconscious reasoning, perception and awareness towards information that has penetrated so deep into the minds of ordinary people that its origin is not clear to them
Machine summary:
با توجه به قانون بانکداری بدون ربای جمهوری اسلامی ایران، رابطه حقوقی سپردهگذار با بانک در سپرده جاری، قرض میباشد؛ به همین جهت بانکها خود را مالک وجوه میدانند؛ در نتیجه در این سپردهها تصرف مالکانه میکنند، بر اساس این سپردهها خلق پول میکنند و با استفاده از مانده این حسابهای مجانی برای خود کسب سود میکنند.
استفاده از حساب جاری، افزون بر حفظ پول در بانک، سبب تسهیل پرداختها میشود و از آنجا که برای چنین حسابهایی بهره پرداخت نمیشود، میتوان از رابطه حقوقی قرض بدون بهره (نه قرضالحسنه) استفاده کرد و در این صورت، وجوه فراهمشده از ناحیه این حسابها به مالکیت بانک درآمده، جزو منابع بانک خواهد بود و بانکها میتوانند با رعایت ذخایر قانونی و احتیاطی، از باقیمانده وجوه در اعطای تسهیلات کوتاهمدت استفاده کنند.
عزیزی (1397) در مقاله بررسی بانکداری بدون ربا در ایران و مقایسه آن با کشورهای منتخب در بانکداری اسلامی با رویکرد تجهیز و تخصیص منابع عنوان کرده اند که حساب جاری در عملیات بانکداری بدون ربای ایران دارای ماهیت قرض است و مثل حساب جاری در همه بانکهای سنتی است و همانند آنها خدمات جاری را در اختیار صاحب حساب میگذارد؛ به این ترتیب که اشخاص حقیقی و حقوقی با افتتاح حساب از طریق دستهچکی که از بانک دریافت میکنند، از موجودی حساب خود به هر اندازه و به هر صورتی که مایل باشند، طبق مقررات بانک استفاده مینمایند و به موجودی اینگونه حسابها هیچ سودی تعلق نمیگیرد.