Abstract:
کتاب ربیع بن حبیب مهمترین کتاب حدیثی مذهب اباضیه است که برخی از بابهای گوناگون فقهی، اعتقادی و تفسیری را در بر دارد. هدف این مقاله، شناخت و بررسی مسند ربیع بن حبیب بوده که بسیار کم به آن پرداخته شده است. احتمال جعلیبودن آن یکی از مسائل مهم دربارۀ این مسند میباشد که بیشتر از سوی برخی معاصران اهلتسنن مانند محمدناصرالدین البانی و خالد بن عبدالرحمن بن زکی مصری مطرح شده است. روش ما در این مقاله، در کنار مرور اسانید و محتوای کتاب، بررسی منابع پیشین، پسین و تحقیقات جدید به زبانهای مختلف بوده که دربارۀ این مسند انجام شده است؛ بهعلاوه به معرفی مولف و بررسی حیات علمی وی نیز پرداخته میشود. یافتهها نشان میدهد که مسند ربیع بن حبیب مهمترین متن حدیثی اباضیه بوده و اثبات جعلی و بیاساس بودن آن دشوار است. این کتاب بهاحتمال فراوان تدوین شاگرد یکی از شاگردان ربیع بوده و بهدست وی گردآوری نشده است.
Abstract The book of Rabi 'ibn Habib is the most important book of hadith of the Ibadiyya religion, which contains some different chapters of jurisprudence, belief and interpretation. The purpose of this article is to identify and study the position of Rabi 'ibn Habib, which has been processed on it very little attention. The possibility of being forgery is one of the most important issues regarding this book, which has been raised by some of the Sunni contemporaries, such as Muhammad Nasser al-Din al-Albani and Egyptian knowledgeable Khalid ibn Abd al-Rahman ibn Zaki. Our method in this article, in addition to reviewing the documents and the content of the book, is to review the previous and later sources and also new research in different languages that has been done about this document, in addition, the author is introduced and his scientific life is examined. He findings show that the Musnad of Rabi 'ibn Habib is the most important text of the Ibadiyya hadith and it is difficult to prove its falsity and baselessness. This book was most likely compiled by a student of one of Rabi's students and was not compiled by him.
Machine summary:
(حارثی، العقود الفضیه فی اصول الاباضیه، 1403: 149؛ ضیایی، تاریخ اباضیه، 1398: 1/78؛ قتبیه، نظرات حول المذهب الاباضی، 1412: 22 و 23؛ قشار، اللمعة المرضیئة فی تاریخ الاباضیة، 1411: 12 و13) گفتنی است مهدی طالب هاشم (الحرکة الاباضیة فی المشرق العربی، 1401: 325) بر اساس یک نسخه خطی سال وفات وی را 170 ثبت کرده است اما از آنجا که عبدالوهاب بن عبدالرحمن در سال 171 به امامت اباضیان مغرب رسیده (روحی و غفرانی، «نقش و جایگاه فکری و سیاسی نُکیار در میان خوارج شمال آفریقا»، 1397: 113) و استفتای وی از ربیع بن حبیب مشهور است، وفات ربیع باید پس از این استفتا یعنی در سال 171 یا پس از آن باشد.
ابوسفیان محبوب بن رحیل قرشی بصری (ربیب ربیع و جانشین وی پس از مرگش و از امامان پنهان اباضیه)، موسی بن ابیجابر ازکوی (د 11 محرم 181)، ابوالمنذر بشیر بن منذر نزوانی معروف به شیخ کبیر (د 187)، منیر بن نیر ریامی جعلانی، و محمد بن معلی فشحی کندی (د قرن دوم) از شاگردان عمانی ربیع بن حبیب هستند (جابر سهیل، الاباضیة فی الخلیج العربی فی القرنین الثالث والرابع الهجریین، 1418: 35؛ جعبیری، البعد الحضاری للعقیدة الاباضیة، 1425: 108؛ حارثی، العقود الفضیه فی اصول الاباضیه، 1403: 154؛ ضیایی، تاریخ اباضیه، 1398: 1/48؛ هاشم، الحرکة الاباضیة فی المشرق العربی، 1401: 325) و ابوایوب وائل بن ایوب از اهالی حضرموت و هاشم بن عبدالله خراسانی نیز از شاگردان غیر عمانی او بهشمار میروند (ضیایی، معجم مصادر الاباضیة، 1424: 18).
علاوه بر این چنانکه خود البانی هم در جای دیگر از کتابش اشاره کرده (1425: 13/ 107 و 108)، در برخی کتب متقدم غیر اباضی نیز به اِسناد ربیع بن حبیب از ضمام از جابر بن زید اشاره شده است (احمد بن حنبل، العلل و معرفة الرجال، 1408: 2/ 56؛ عقیلی، کتاب الضعفاء الکبیر، 1418: 4/ 358).