Abstract:
بسیاری از مفاهیم و معناهای فرهنگی ـ اجتماعی و گاه سیاسیِ موجود در بناهای تاریخی پس از آفرینش آثار و در فرایند ارتباط مخاطبان با آن آثار شکلگرفته، تأثیر خود را نهاده و در بیشتر موارد پنهان ماندهاست. این مقاله به روش تحلیل گفتمانی، فرایند معناپردازی در ارک/ارگ علیشاه تبریز را در دورههای گوناگون کاویده و به این پرسش پرداخته کهچگونه با تغییر در بافت پیرامونی و عناصر مجموعه، معناهای ارک دچار تغییر شدهاست. مجموعه علیشاه در زمان ایلخانی بازنمودی از ارکان اصلی حکومت شامل قدرت سیاسی (کاخها)، قدرت مذهبی (مسجد جامع بزرگ و خانقاه)، قدرت اقتصادی (راسته اصلی بازار) بوده و در دوره تیموری میزان نشانگی آن با سایر آثار معماری (مجموعه مظفریه و مجموعه صاحبآباد) تعدیل و تقسیم شدهاست. در دوره صفوی ارک با دگرگونی در بافت اولیه و عناصر معماری، بازنمودی مجازی از قدرت نظامی، در دوره قاجار و همزمان با افزایش حس مکان نمادی از مجاهدتهای ملی و در دوره پهلوی مظهری از ترکیب سنت و مدرنیته بودهاست. ارک در دوران پس از انقلاب اسلامی علاوه بر بازبافتگردانی (ساخت مصلی بزرگ بهجای مسجد نخستین ایلخانی در محوطه شمالی ارک) کارکرد موزهای و گردشگری پیدا کردهاست.
Most of socio-cultural and even political concepts and meanings in historical monuments have formed after the creation of them and in the process of audience communication with those artifacts, influenced and hide in many cases. Therefore, in order to study the process of semantics in Alisha Ark of Tabriz from the time of its construction in the Il-khanate period to the present time has been used descriptive-analytical approach and semiotic methods. The question is how the meanings of Ark have transformed based on surrounding context and elements of the Compound Building. The results indicate that during the Il-khanate period, the Compound Building of Alishah was a representation of the main foundations of government, including: political power (palaces), religious power (the grand mosque and monastery) and economic power (the main part of market). In the Timurid period, its semiosis criterion was modified and divided with other monuments (the Compound Building of Mozaffariyih and the Compound Building of Sahib-Abbad). During the Safavid period, the original context of the ark changed and the architectural elements became a virtual representation of military power. In the Qajar period, it became a symbol of national efforts and in Pahlavi period, it was a manifestation of tradition and modernity. In the period after the Islamic Revolution, the Ark has been made both recontextualization (construction of a large musalla instead of the first Il-khanate mosque in the northern part of Ark) and has found a museum and tourism function.
Machine summary:
مجموعه عليشاه در زمان ايلخاني بازنمودي از ارکان اصلي حکومت شامل قدرت سياسي )کاخها(، قدرت مذهبي )مسجد جامع بزرگ و خانقاه(، قدرت اقتصادي )راسته اصلي بازار( بوده و در دوره تيموري ميزان نشانگي آن با ساير آثار معماري )مجموعه مظ فريه و مجموعه صاحب آباد( تعديل و تقسيم شدهاست.
بدين ترتيب بافت زماني اوليه در اين جا دوره ايلخاني و تأسيس مجموعه در زمان وزارت تاجالدين عليشاه ميباشد که به مرور و با تغيير موقعيت شهر تبريز، در بافتهاي زماني و مکاني جديد _در سط ح خرد )شهر تبريز در دوران مختلف ( و در سط ح کلان )منط قه شمال غرب، ايران و حتي فراتر از آن(_ قرار ميگيرد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) نمودار شماره ١: رابط ه معنايي ارک عليشاه با ساير لايه هاي متني )آثار معماري( دوره ايلخاني و نحوه ارتباط 72 آنها با عناصر ارکان اصلي حکومت در دوره تيموري ارک عليشاه در بافتي کاملا جديد قرار ميگيرد؛ از يک سو تيمور با آرمانها و اهداف جهانگشايي خود جاي مغولان را گرفته )که البته قرابتهايي ميان اين دو وجود دارد( و تحولات سياسي و اجتماعي زيادي رخ دادهاست.
٨٣ بر اين اساس اگر قدرت سياسي، قدرت مذهبي و قدرت اقتصادي را به عنوان اصليترين ارکان حکومتها در نظ ر بگيريم ، در سط ح خرد )شهر تبريز( و در سط ح کلان )ايران در دورههاي موردمط العه ( شاهد هم نشيني و جانشيني در عناصر نشانه اي در روابط ارک عليشاه با ساير متن ها و بافت موقعيتي و اجتماعي ـ فرهنگي خواهيم بود.