Abstract:
یکی از دعاهای مشهور در ماه رجب دعایی با مطلع «یا من أرجوه لکل خیر» است که شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان، متن و دستور خواندن آن را از اقبال الأعمال سید بن طاووس نقل کرده است. حالات امام صادق۷ به هنگام قرائت این دعا، طبق گزارش ابن طاووس، ابهاماتی دارد و شناخت حقیقت آن نیازمند فحص و بررسی است. جستجو در متون کهن حدیثی امامیه نشان میدهد که متونی شبیه این دعا در مصادری از جمله الکافی، رجال الکشی و مصباح المتهجد با اختلافاتی در متن، سند و نحوه قرائت وارد شده است. شواهدی وجود دارد که نشان میدهد در میان مصادر کهن، نزدیکترین متن به اقبال ابن طاووس، نقل کشی است. علامه مجلسی در زاد المعاد، نقل اقبال و کشی را تلفیق کرده و ظاهراً با استفاده از روایاتی از کتاب الدعاء الکافی، به تفسیر فقرات مبهم نقل ابن طاووس پرداخته است. منشأ کیفیت رایج در میان مؤمنان به هنگام قرائت این دعای شریف، تعلیم علامه مجلسی در زاد المعاد است. این پژوهش نشان میدهد که هر چند علامه مجلسی در تفسیر فقرات مبهم نقل ابن طاووس تا حدی صائب بوده است، ولی بخشی از تعلیم او با متن اقبال سازگار نمینماید. بررسی اسناد این دعا نشان میدهد که هیچ یک از متون دعا، سند صحیحی نداشته، ولی مجموعه قراین و شواهد، از جمله نقل شخصیتهایی همچون کلینی، کشی، شیخ طوسی و ابن طاووس میتواند این اطمینان را در انسان ایجاد کند که اجمالاً این مضامین از امام صادق۷ صادر گردیده است؛ هرچند نسبت به جزئیات و تفاصیل مربوط به آن (ازجمله ورود آن در زمان خاص یا قرائت آن به کیفیت مخصوص) چنین اطمینانی حاصل نمیشود.
begins with “ya-man arjuhu li kulli khayr”(O He Whom alone I hope for all good things) cited along with its manner of recitation by Shaykh ‘Abbas al-Qummi in his Mafatih al-Jinan (lit. keys to the gardens of Paradise) from Iqbal al-A‘mal by Sayyid Ibn Tawus. The states of Imam Ja‘far al-Sadiq (‘a.s.) while reciting this du‘a, as Ibn Tawus has reported, suffers from ambiguities removal of which to discover the truth requires research and analysis. Making a search in the Imami old hadith texts indicates that such texts similar to this du‘a with differences in the text, isnad, and way of recitation have been transmitted in such sources as al-Kafi, Rijal al-Kashshi, and Misbah al-Mutahajjid. There exist evidences indicating that among the old sources the closest [i.e. the most similar] text to [that of the] Iqbal al-A‘mal by Sayyid Ibn Tawus is the report of al-Kashshi. Allamah al-Majlisi in his Zad al-Ma‘ad has combined the report of Sayyid Ibn Tawus and that of al-Kashshi and seemingly by means of the traditions contained in the Kitab al-Du‘a’ of al-Kafi, has commentated the ambiguous phrases in Sayyid Ibn Tawus’s report. The manner prevailing among the devotees while reciting this noble du‘a originates from what Allamah al-Majlisi has prescribed in his Zad al-Ma‘ad. This study indicates that although Allamah al-Majlisi has been somehow rightful in commentating the ambiguous phrases of Ibn Tawus’s report, his prescription seems partially incompatible with the text of [the du‘a in] Iqbal al-A‘mal. An investigation of the isnads of this du‘a shows that none of the versions of du‘a has an authentic isnad. However, the indications and evidences including the quotations of such personalities as al-Kulayni, al-Kashshi, Shaykh al-Tusi and Ibn Tawus can altogether bring about this certainty that such purports have been on the whole issued from Imam Ja‘far al-Sadiq (‘a.s.), although such a certainty is not gained with respect to the details related to it (including its recitation in a particular time or in a specific manner).
Machine summary:
بررسی اسناد این دعا نشان میدهد که هیچ یک از متون دعا، سند صحیحی نداشته، ولی مجموعه قراین و شواهد، از جمله نقل شخصیتهایی همچون کلینی، کشی، شیخ طوسی و ابن طاووس میتواند این اطمینان را در انسان ایجاد کند که اجمالاً این مضامین از امام صادق۷ صادر گردیده است؛ هرچند نسبت به جزئیات و تفاصیل مربوط به آن (ازجمله ورود آن در زمان خاص یا قرائت آن به کیفیت مخصوص) چنین اطمینانی حاصل نمیشود.
آیا این دعا در متون معتبر حدیثی از جمله کتب اربعه یا آثار شیخ صدوق وارد شده است؟ آیا قرائت این دعا به ماه رجب اختصاص دارد یا در دیگر اوقات نیز میتوان آن را خواند؟ چه آثاری بر قرائت این دعای شریف مترتب است؟ در روایات چه کیفیتهایی برای قرائت این دعا وارد شده است؟ اینکه امام صادق۷ بر اساس یکی از نقلهای این دعا محاسن خود را با یک دست گرفته و انگشت سبابه دست راست را حرکت میدادند، چه مفهومی دارد و به چه کیفیتی باید انجام شود؟ آیا انجام این عمل اختصاص به فرازهای پایانی دعا دارد یا به هنگام قرائت کل دعای شریف وارد شده است؟ اینها پرسشهایی است که در این پژوهش در مقام پاسخ بدانها هستیم.
طبق روایت کشی کسی که از امام صادق۷ دعا را نقل میکند، «محمد بن زید شحام» است، ولی در نقل ابن طاووس «محمد بن ذکوان سجاد» ثبت شده است؛ هرچند در هر دو نقل، راوی دوم، محمد بن سنان است.
مطالعه سند ابن طاووس اشاره کردیم که سید این روایت از کتاب شخصی به نام محمد بن علی طرازی نقل میکند.