Abstract:
عقلانیت در معنای حاصل مصدری، امری فرهنگی است که می تواند اشکال متعدد داشته باشد. در جامعه اسلامی لازم است به قرآن کریم به عنوان منبعی اصلی در تدوین چهارچوب های چنین عقلانیتی در حوزه های مختلف از جمله حوزه سیاست توجه شود. در این تحقیق، برای استنطاق از آیات قرآن در ترسیم مبانی و چهارچوب های عقلانیت سیاسی، روش پیشنهادی در کتاب «روش تحقیق موضوعی در قرآن کریم» به کار رفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که عقلانیت سیاسی برآمده از قرآن، با مبانی هستی شناسی و انسان شناسی عرضه شده در قرآن پیوند انداموار دارد. سیاست و عقلانیت مرتبط با آن یکی از مراتب حیات بالقوه انسان است که نسبت به حیات و عقلانیت اقتصادی، در مرتبه ای بالاتر قرار می گیرد. عقلانیت و حیات سیاسی خصلت جمع گرایی دارد و نیازمند به رسمیت شناختن ابعاد فرامادی هستی و انسان است. عقلانیت سیاسی ارزش مدار بوده، ماهیتی غیر خود بنیاد و متکی بر وحی دارد
Rationality as action noun is a cultural product that can appear in several forms. In Islamic society, it is essential that the Holy Quran to be recognized as the main source in extract the frameworks of rationality. The purpose of this article is interrogation of Quran in order to outlining the principles and framework of political rationality. Therefore, proposed method in “Thematic research methodology in the Holy Quran” has been used. The results show an organic link between political rationality derived from the Quran and Anthropological and Ontological basics that expressed in the Holy Qur'an. Politics with its specific rationality is one of the potential levels of human life and has a higher rank than Economic life and Rationality. Political rationality and political life have collective essence and need to recognize the metaphysical aspects of the human and the macrocosm. Political rationality is a value, non-autonomous and revealed rationality
Machine summary:
نتايج به دست آمده نشان ميدهد که عقلانيت سياسي برآمده از قرآن، با مباني هستي شناسي و انسان شناسي عرضه شده در قرآن پيوند انداموار دارد.
در چنين رويکردي، سياست از جايگاه يکي از جنبه هاي حيات انساني، به مرتبه فن سهم بردن از قدرت تنزل يافته و عقلانيت سياسي نيز به عقلانيتي فني و ابزاري تقليل مييابد.
عقلانيت اقتصادي، در چارچوب نگرش مادي صرف نيز امکان فعاليت دارد اما عقل سياسي نيازمند به رسميت شناختن ابعاد فرامادي هستي و انسان است .
ويژگيهاي عقلانيت سياسي مطلوب از ديدگاه قرآن - ارزش مداري استقرار عقلانيت اقتصادي در حوزه سياست باعث ميشود تا داوري ارزشي در خصوص «حسن » يا «قبح » ذاتي گزارهها تعطيل شده و به محاسبه «سود» يا «زيان» آنها براي کنشگر اکتفا شود.
اما عقلانيت سياسي برآمده از قرآن، واجد جنبه هاي هنجاري پررنگ است و چارچوبها و اهداف مشخصي را براي حيات سياسي انسان تعريف ميکند.
- فطري بودن از منظر قرآن، طبعيت و جنبه سافل انسان، مستعد و مهياي خارج نمودن او از چارچوب - هاي عقلانيت و حيات جمعي و سياسي است ، زيرا انسان از حيث اين جنبه ، طالب شر است .
اما عقل سياسي در فرآيند تصميم گيري خود علاوه بر دادههاي حسي و تجربي، به دادهها و معارف وحياني نيازمند است ؛ بر اين اساس عقلانيت سياسي مطلوب قرآن، عقلانيت متکي بر وحي است که در آن مفاهيمي مثل نفع ، قدرت و آزادي، توسعه مفهومي يافته و مصداقا امور فرامادي و فرا دنيايي را نيز شامل ميشوند.