Abstract:
آن چه در این مقاله مورد پژوهش قرار می گیرد بررسی اندیشه سنایی درباره عالم صغیر و کبیر
استء» «تمام آن چه در عالم بالا وجود دارد و در جهان هستی است نمونه ای از آن در انسان است. «از
این جهت انسان عالم صغیر است و هرچه غیر انسان است به یک بار عالم کبیر است. خداوند کتاب
بزرگ هستی را تالیف کرده و کلمات این موجودات هستی هستند و انسان خلاصه ی این کتاب است
و به قولی متاخر زمان است و علت اصلی و نهایی آفرینش و خلاصه و چکیده موجودات عالم محسوب
می گردد. «در عالم کبیر انسان عاقل خلیفه ی خداست و در عالم صغیر عقل خلیفه ی خداست.
میان موجودات جهان آفرینش مخلوقی یگانه و فرد است و عظمت او تا بدانجاست که تمام هستی, در
مقابل آنسان ناچیز و مسخرند و انسان اگرچه به ظاهر و صورت, جهانی کوچک به شمار می رود ولی
در باطن عالمی بزرگ است. سنایی انسان را به خاطر امتیازات ویژه ای که نسبت به سایر مخلوقات
دارد اشرف مخلوقات و شریف ترین موجودات قلمداد می کند و معتقد است که حتی فرشتگان مقربی
چون جبرئیل» سوخته عشق انسانند و فرشتگان در برابر آدمی به مگس هایی می مانند که گرد خواجه
عظیم الشاآن گرد آمده انده چنانچه می گوید:
بی روانی شریف و جانی پاک چه بود جسم جز که مشتی خاک
ورنه بی روح خاک نوح بود خاک را مرتبت ز روح بود
خوان جان ذروه ی قلک باشد مگس خوان او ملک باشد
(حدیقه، ص4۶۰
)
سنایی معتقد است که انسان شان والا را مدیون نفخه ی الهی است که در وجود جسمانی او به
ودیعه نهاده اند و همین امر نیز مقام او را به سطحی عالی می رساند:
تو به گوهر خلیفه ای ز خدای بر خری و سگی فرود میای
(حدیقه، ص378
)
Machine summary:
سنايي انسان را به خاطر امتيازات ويژه اي که نسبت به ساير مخلوقات دارد اشرف مخلوقات و شريف ترين موجودات قلمداد مي کند و معتقد است که حتي فرشتگان مقربي چون جبرئيل ، سوخته عشق انسانند و فرشتگان در برابر آدمي به مگس هايي مي مانند که گرد خواجه ١ - هيئت علمي تمام وقت دانشگاه آزاد اسلامي مرکز نظرآباد فصلنامه ي تخصصي زبان و ادبيات فارسي 88 عظيم الشأن گرد آمده اند، چنانچه مي گويد:بي رواني شريف و جاني پاک چه بود جسم جز که مشتي خاک ورنـه بي روح خاک نـوح بود خـاک را مـرتبــت ز روح بـــود خوان جان ذروه ي فلک باشد مگـس خـوان او مـلـک بــاشد (حديقه ، ص ٤٦٠) سنايي معتقد است که انسان شأن والا را مديون نفخه ي الهي است که در وجود جسماني او به وديعه نهاده اند و همين امر نيز مقام او را به سطحي عالي مي رساند: تو به گوهر خليفه اي ز خداي بر خري و سگي فرود مياي (حديقه ، ص ٣٧٨) کليد واژه سنايي، انديشه ، عالم صغير، عالم کبير، اشرف مخلوقات 89 شماره ٤، تابستان ١٣٨٩ عالم صغير و کبير از ديدگاه سنايي «در نظر سناي غزنوي (٥٣٥-٤٧٣ ه .
(افق هاي شعر و انديشه ي سنايي، ص ٤٧) از آنجا که عالم ملک يا شهادت (جهان ) مطابق آنچه گفته شد چهارمين مرحله در هرم آفرينش سنايي ميباشد، ديدگاه او دراين مورد بدين شرح است : فصلنامه ي تخصصي زبان و ادبيات فارسي 90 سنائي عالم محسوس يا ماده را در جايي «مايه و صورت »و درجاي ديگر «کون و فساد» و «جوهر و عرض » معرفي ميکند.