Abstract:
در این جستار کوشش می شود ویژگیهای سبکی کشفالحقایق – به عنوان یکی از برجستهترین آثار نثر عرفانی- بررسی و با غور در سطوح زبانی، نحوی و زیباییشناسی، سیمای روشنی از این کتاب ارائه شود. شکی نیست که واکاوی هر اثر، جهت شناخت دقیق آن، راهگشای درک زمانۀ تألیف آن اثر و دستیابی به شاخصههای فکری مؤلّف است. گمان می رود در سطح زبانیِ کشفالحقایق خصلتهای آوایی، واژگانی و نحوی، مشخص و سادگی باشد. در سطح ادبی این مقاله به صناعات ، و آرایه های ادبی نثر نسفی خواهد پرداخت تا به شگردهای بلاغی و ابهامهای رنگارنگ اگر در آن باشد راه جوید. کشف الحقایق متعلّق به دورۀ حاکمیّت مطلق نثر فنّی است؛ امّا محتوایِ عرفانی آن و گزینشِ زبانِ ساده برای این نثر، آن را از تألیفات هم عصرش ممتاز کردهاست. اگرچه سادگی و سهولت زبان، جهت انتقال بهتر و آسانترِ مفاهیم به مخاطبِ عام، از ویژگی نثرهای تعلیمیِ عرفانی و جزء لاینفک آن است؛ در این اثر، نه ویژگی زبانی و ادبی، نه تناقضات و شطحیّات، بلکه غنای مفاهیم و وفور اصطلاحات فلسفی باید سبب دشواری متن شده باشد. و به طور کلی چهارچوب نثر آن مبتنی بر سادگی و نزدیک به نثر سامانی، مرسل، است. امّا درک فحوای کلام نسفی به دلیل بهره از مفاهیم انتزاعی با دشواری روبه رو است.
Kasf Al-Haqayeq is among the most prominent masterpieces of Persian mystical prose, and this study has been an attempt to consider the stylistic features of the book through a thorough analysis of its linguistic, syntactic and aesthetic differentiae in order to portray a sheer image of it. No one doubts that the exploration of every book to reveal its characteristics will lead to a better realization of the writer’s period and thoughts. Though belonging to a literary period reigned by authority of euphuism and ornate prose, Kasf Al-Haqayeq seems to be unembellished and limpid in vocabulary and structure, and its mystical content and simple language makes it peculiar among its contemporary prose works. However, it is rich in using different literary tropes, and this study has tried to discover the writer’s eloquence and sense of decorum. While the use of a simple language is more appropriate for transferring the ideas to common readers of didactic mystical prose and Kasf Al-Haqayeq employs such a language and vocabulary, the profound and opulent concepts presented and excessive philosophical terms used in the book dislocates it to the complicated and intricate class. Generally, the framework of the book is based on simplicity and is close to unadorned prose of Samanid era; however, understanding Nasafi’s context, due to containing some abstract and philosophical concepts, is incomprehensive and challenging.
Machine summary:
اگرچه سادگي و سهولت زبان ، جهت انتقال بهتر و آسان تر مفاهيم به مخاطب عام ، از ويژگي نثرهاي تعليمي عرفاني و جزء لاينفک آن است ؛ در اين اثر، نه ويژگي زباني و ادبي، نه تناقضات و شطحيات ، بلکه غناي مفاهيم و وفور اصطلاحات فلسفي بايد سبب دشواري متن شده باشد.
)همان :١٤( اين کتاب به لحاظ ويژگيهاي زباني نيز مانند ساير آثار نسفي مرسل و روان و در عين حال که مسائل مهم عرفاني و فلسفي را بيان ميدارد، از هرگونه تعقيد و ابهام و اطناب دور است .
اگرچه اغلب پژوهشگران حکم بر سادگي اين متن داده اند، مراد از سادگي از نظر آن ها سادگي زباني است : بنا به قول مهدوي دامغانيدر مقدمه کتاب : نسفي مسائل مختلف فلسفي و عرفاني و ديني و اعتقادي را با نهايت سادگي و رواني بيان ميکند و از به کار گيري کلمات غريب و اصطلاحات و تعبيرات دور از ذهن و عجيب جدا احتراز ميورزد.
)نسفي،١٣٤٤ :١٧( شايد بتوان اين اثر را سهل و ممتنع ناميد؛ سهل از نظر زبان و نگارش و ممتنع به لحاظ غناي مفاهيم : نثر نسفي چنان که به اشاره بيان شد، خالي از صناعات دشوار ادبي است و نويسنده کمتر به عواطف خود توجه دارد.
25 ٥-٢-ويژگي هاي نحوي ٥-٢-١-ويژگــي نثر ســاماني : اگرچه کتب عرفاني در هر دوره به زبان ساده نگاشته شده اند، حضور عناصر سبک دوره ي ساماني در اين تأليف نشان از توجه ي نسفي به مختصات زباني پيش از خود دارد.