Abstract:
فارس در طول تاریخ خود به عنوان حلقه اتصال خلیج فارس با مناطق داخلی ایران در داد و ستدهای تجاری ایفای نقش کرده است. این نقش در دوره افشاریه به دلیل افول اقتصاد و تجارت در ایران و تغییرات بنیادی در مناسبات تجارت جهانی از اهمیت دو چندانی برخوردار میگردد. مسئله اصلی این مقاله چرایی و چگونگی تجارت فارس با نقاط برون مرزی و مناطق پیرامونیاش و جایگاه و اهمیت فارس در این چارچوب جدید است. روش تحقیق این مقاله توصیفی-تحلیلی براساس منابع کتابخانهیی و استناد به اسناد و دادههای تجاری موجود میباشد.
این پژوهش نشان میدهد که گرچه فارس در این دوره کارکرد تاریخیاش را تداوم میبخشد، اما نشانه های آشکاری را از تغییر جهت تجاری صادرات-واردات به وجه غالب واردات میتوان دید.
Machine summary:
اين مسئله به ويژه در دوره هايي که مواد خام براي صدور کاهش يافت و ورود کالاهاي خارجي رشد پيدا کرد تأثير سوئي بر اقتصاد ايران بر جاي نهاد.
متأسفانه از نرخ تومان در برابر ديگر پول هاي خارجي اطلاعاتي در دست نيست ؛ اما ميتوان به طور کلي حدس زد که در اين دوره تومان شاهد کاهش ارزش خود بوده است .
در سده هاي ١٧ و اوايل ١٨م /١١ و ١٢هـ مهم ترين کالاهايي که از فارس صادر مي شدند عبارت بودند از، ابريشم ، کرک (موي بز) قرمز و سفيد از کرمان ، فرش ، روناس ، ميوه هاي خشک ، گلاب و شراب شيراز، چيني آلات ، اسب و مصنوعات چرمي(فلور،١٣٧١: ٢٤- پيگولوسکايا،١٣٥٣: ٥٧٥-فوران ،١٣٧٧: ٧٠-لاکهارت ،١٣٨٣: ٣٣٧).
از سوي ديگر سياست هلنديان در تجارت آن بود که کالاهايي به ايران وارد کنند و سود بدست آمده از فروش آنها را صرف خريد کالاهاي ايراني نمايند.
همين روند در دوره افشاريه نيز ادامه يافت و صدور اسب به عنوان يکي از مهم ترين کالاهاي صادراتي پر سود مد نظر بود (شعباني،١٣٧٣/ج ١: ٣٣١- ١٩٨٦٢٠٩,Alam).
از اين رو در سال ١١٥٠هـ/١٧٣٧م محمد تقي خان ، بيگلربيگي فارس ، به شرکت هاي هند شرقي در بندرعباس اطلاع داد که حق صدور سکه هاي مسي و پول سياه را ندارند و در اين مورد دستورهاي اکيدي براي شاه بندر صادر نمود.
بدين ترتيب که هرگاه کالاي کافي براي صادرات وجود نداشت ، شرکت هاي اروپايي سودهاي حاصله از فروش کالا را که به صورت پول نقد بود از ايران خارج مي کردند.